عمل ناپسند زنا، از اعمالی است که خداوند متعال مجازات بسیار سختی را برای مرتکبین آن تشریع کرده است. به نظر می آید تشریع مجازات سخت و دردناکی چون شلاق و – در بعضی موراد – سنگسار به این خاطر است که دامن یک جامعه سالم به کلی از لوث چنین عمل زشتی پاک و منزه بماند. عملی که آسیب ها و آثار نامطلوب دنیوی و اخروی و فردی و اجتماعی اش بر کسی پوشیده نیست.(1)
با این حال می بینیم شرایطی که برای اثبات این جرم در محاکم اسلامی وضع شده آن قدر سختگیرانه است(2) که احتمال اثبات آن را عملا بسیار کم می کند. چنان که خداوند متعال در آیه 4 سوره نور درباره کسانی که چنین اتهامی می زنند و شهادت نادرست و یا ناقصی درباره این عمل دارند می فرماید: «وَ الَّذينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَداءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمانينَ جَلْدَةً وَ لا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهادَةً أَبَداً وَ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ»؛ (و كسانى كه زنان پاكدامن را متّهم مى كنند سپس چهار شاهد [بر مدّعاى خود] نمى آورند آنها را هشتاد تازيانه بزنيد و شهادت شان را هرگز نپذيريد و آنها همان فاسقانند).
همچنین در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) و در گزارش ایشان از یکی از قضاوت های حضرت علی(علیه السلام) حساسیت موضوع شهادت بر زنا را می بینیم: «عن جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيٍّ فِي ثَلَاثَةٍ شَهِدُوا عَلَي رَجُلٍ بِالزِّنَا فَقَالَ عَلِيٌّ أَيْنَ الرَّابِعُ قَالُوا الْآنَ يَجِيءُ فَقَالَ عَلِيٌّ عليه السلام حُدُّوهُمْ»(3)؛ (سه تن نزد اميرالمؤمنين(عليه السلام) بر عليه شخصی به زنا شهادت دادند. حضرت فرمود چهارمین شاهد كجاست؟ گفتند: اكنون می آيد. حضرت فرمان داد آن سه شاهد را حدّ قذف زدند). در اینجا می بینیم که صرف وجود چهار شاهد برای زنا کفایت نمی کند و برای اثبات این جرم بایستی همه آنها در یک زمان نیز نزد قاضی حاضر باشند.
با توجه به این مطالب ممکن است این سؤال به ذهن برسد که آیا وضع چنین شرایط و ضوابط سختگیرانه ای برای اثبات این جرم، غرضِ اصلی تشریعِ مجازات آن را نقض نمی کند؟ بدین بیان که از یک سو می گوییم یکی از مهم ترین حکمت های تشریع چنین مجازات دردناکی برای این عمل، ایجاد مانع روانی برای افراد جامعه اسلامی از نزدیک شدن به این عمل است و از سوی دیگر می بینیم برای اثبات این جرم چنان ضوابط و قواعد سختگیرانه ای وضع شده که ممکن است اثبات بسیاری از آن جرایم واقع شده را منتفی و مرتکبین آنها را از مجازات برهاند و حتی آنها را به سوء استفاده های مجدد از این وضعیت تشویق کند. این دو مسأله را چگونه می توان با هم جمع کرد؟
در پاسخ به این سؤال و در یک جمله بسیار ساده می گوییم: آسان گیری در اثبات جرم زنا می تواند آثار بسیار سوء و مخرّب تری برای جامعه داشته باشد تا سوء استفاده های احتمالی برخی بدکاران از ضوابط سخت گیرانه فعلی.
برای اثبات و توضیح این ادعا می گوییم: تشریع مجازات سهل گیرانه برای عمل ناپسند زنا ممكن است برای افراد مغرض و بی تقوا دستاويزى شود تا از اين طريق افراد پاک را مورد اتهام قرار دهند. به همین خاطر خداوند متعال در سوره نور بلافاصله بعد از بيان مجازات شديد زناكاران(4)، مجازات شديد تهمت زنندگان را كه در صدد سوء استفاده از اين حكم هستند بيان مى كند، تا حيثيت و حرمت خانواده هاى پاكدامن از خطر اين گونه اشخاص مصون بماند و كسى جرأت تعرض به آبروى مردم پيدا نكند. خداوند متعال در این آیه با تشریع چنین ضوابط سختگیرانه ای برای شاهدان وقوع این جرم، نه تنها تهمت زنندگان بی تقوا و مغرض را تحت مجازات شديد قرار مى دهد بلكه در درازمدّت نيز سخن و شهادت شان را از ارزش و اعتبار مى اندازد تا نتوانند حيثيّت پاكان را لكه دار كنند. به علاوه داغ فسق بر پيشانی شان مى نهد و در جامعه رسوای شان مى كند.(5)
اين سخت گيرى در مورد حفظ حيثيت مردم پاكدامن منحصر به اينجا نيست و در بسيارى از تعليمات اسلام وجود دارد و همگى از ارزش فوق العاده اى كه اسلام براى حيثيت زن و مرد با ايمان و پاكدامن قائل شده است حكايت مى كند. در حديثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانيم: «إِذَا اتَّهَمَ الْمُؤْمِنُ أَخَاهُ انْمَاثَ الْإِيمَانُ مِنْ قَلْبِهِ كَمَا يَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِي الْمَاءِ»(6)؛ (هنگامى كه مسلمانى برادر مسلمانش را به چيزى كه در او نيست متهم سازد ايمان در قلب او ذوب مى شود همانند نمک در آب).
علّامه شهید مرتضی مطهّری در این باره می فرماید: بنای اسلام در موضوع زنا بر تجسس و تحقیق و تفتیش نیست تا اشکال شود که با این شرایط سخت گیرانه، امکان تجسس و تحقیق به حداقل می رسد و در نتیجه در صد هزار مورد یکی هم اتفاق نمی افتد که ثابت شود. بلکه اصلا اسلام می خواهد زنا کمتر ثابت شود... اگر هزار زنا صورت بگیرد و مخفی بماند از نظر اسلام آسان تر است از اینکه یک زن عفیفی که زنا نکرده مورد اتهام قرار گیرد و این برای اسلام اهمیت بیشتری دارد. اسلام نمی خواهد زنا انجام شود، بله این درست است؛ ولی اینکه نمی خواهد زنا شود، منحصرا از راه شاهد و مجازات نیست، بلکه راه های دیگری نیز وجود دارد. مثلا جامعه ای که به تربیت فردی و مقررات اجتماعی توجه بیشتری کند احتمالا کمتر از زنا رنج خواهد برد نه اینکه فقط وقتی زنا واقع شد بخواهیم مجازات کنیم و از راه مجازات جلوی زنا را بگیریم. البته مجازات هم در جای خود ثابت است. آنهایی که این تربیت در ایشان اثر نمی بخشد بدانند که راه تازیانه خوردن و در مواردی راه کشته شدن آنها و گاهی کشته شدن از طریق سنگسار، باز است.(7)
سوء استفاده احتمالی از ضوابط اثبات جرم زنا در صورت آسان گیرانه بودن آنها، می توانند صورت ها و مصادیق مختلفی داشته باشند. مثلا ممکن بود در چنین صورتی مردان هوس بازی پیدا شوند که هر روز تصمیم به ازدواج و طلاق داشته باشند و برای فرار از هزینه های مهریه و نفقه مدام به زنانی که با آنها ازدواج می کنند تهمت ارتکاب فحشا بزنند تا راحت تر بتوانند از آنها جدا شوند.
به خاطر بستن راه چنین سوء استفاده هایی و دیگر سوء استفاده های احتمالی ای است که خداوند متعال چنین ضوابط سخت گیرانه ای را در اثبات این جرم وضع کرده است.