عنوان مسئله:
این مسئله دقیقاً از عروة گرفته شده است و داراى دو فرع مهمّ است:
1- اگر در شهرهایى زندگى مى کنیم و یا به سفر خارجى مى رویم که در آن جا اقلیّت هاى مذهبى (اهل کتاب) هستند و حجاب کامل ندارند چه کنیم؟ آیا نگاه کردن جایز است؟ و اگر جایز است چه مقدار جایز است و شرایطش چیست؟
2- حکم نگاه کردن به زنان بَوادى و زنانى که «اذا نهین لاینتهین» (زنان بد حجابى که هر چه بگویى گوش نمى کنند) چیست؟
الفرع الاوّل: نساء اهل الکتاب
اقوال:
در این مورد مشهور مى گویند که نگاه کردن به زنان اهل کتاب جایز است ولى همان دو قید را دارند (به شرط اینکه قصد لذّت و خوف وقوع حرام هم نباشد) تنها مخالفى که نقل شده ابن ادریس و مرحوم علاّمه در مختلف است، ولى علاّمه در کتب فقهى دیگرش اجازه داده است.
مرحوم صاحب ریاض مى فرماید:
یجوز النظر الى اهل الذمّة و شعورهنّ الا شهر الاظهر.
مرحوم صاحب حدائق مى فرماید:
الاوّل: المشهور بین الاصحاب جواز النظر الى النساء اهل الذمّة و شعورهنّ و هو قول الشیخین (شیخ مفید و شیخ طوس) فى المقنعة و النهایة ما لم یکن ذلک على وجه التلذّذ.
مرحوم صاحب حدائق در ذیل کلامش جمله اى دارد:
و على هذا القول عمل الاصحاب ما عدا ابن ادریس و تبعه العلاّمة فى المختلف و امّا فى باقى کتبه فهو مطابق لمذهب الاصحاب (این تعبیر بالاتر از شهرت است و شبیه اجماع است)
ادلّه:
در این مسئله اصحاب دو دلیل ذکر کرده اند:
1- روایات خاصّه:
روایاتى که صریح است ولو اسناد غالب آنها درست نیست ولى متضافر است و اگر متضافر هم نباشد اصحاب به آن عمل کرده اند (خط اصلى در استدلال این دلیل است).
در این مسئله پنج روایت داریم.
*... عن السکونى (مشکل دارد و روایات او را نتوانستیم قبول کنیم) عن أبى عبداللّه(علیه السلام) قال: قال رسول اللّه(صلى الله علیه وآله): لاحرمة لنساء أهل الذمّة أن ینظر الى شعورهنّ و ایدیهنّ.
روایت فقط موها و دستها را بیان نموده است ولى با دلالت التزامى گردن و مقدارى از سینه که عادتاً در صورت عدم پوشش موها باز مى ماند داخل مى شود.
* عبداللّه بن جعفر فى (قرب الاسناد) عن السندى بن محمد، عن أبى البخترى (وهب بن وهب) عن جعفر بن محمد، عن ابیه، عن على بن أبیطالب(علیه السلام) قال: لابأس بالنظر الى رؤوس نساء أهل الذمّة، (که در نسخه دیگر «الى نساء أهل الذمّه» دارد در این صورت معنى وسیعى است که غیر از موها را هم شامل مى شود.) و قال: ینزل المسلمون على اهل الذمة فى أسفارهم و حاجاتهم و لا ینزل المسلم على المسلم الاّ باذنه.
«ابى البخترى» را شخص ضعیف و کذّابى مى دانند، علاوه بر این روایت از قرب الاسناد است که ضعیف است.
آیا ذیل روایت به منزله علّت است؟ در شرایط ذمّه آمده است که مسلمانان بر آنها به عنوان مهمان ناخوانده وارد مى شوند و آنها باید پذیرائى کنند، بنابراین ممکن است وقتى مسلمانان به خانه أهل ذمّه وارد مى شوند آنها حجاب نداشته باشند پس کأنّ حاجت و ضرورتى هست و لااقل حکمت حکم است.
* الجعفریّات (از کتابهائى است که محل بحث است)... عن على(علیه السلام) قال: قال رسول اللّه(صلى الله علیه وآله): لیس لنساء أهل الذمّة حرمة، لابأس بالنّظر الیهنّ ما لم یتعمّد (دو معنى دارد، یک معنى این است که «چشمش افتاد» که این معنى با جمله اوّل سازگار نیست و معنى دیگر «ما لم یتلذّذ» است).
دلالت این روایت هم خوب است ولى سندى ندارد.
