جواب: احتمالاً مرد نابینا بیش از وجه کفّین از بدنش آشکار بود، چرا که در صدر اسلام کسانى بودند که یک شلوار یا لنگ داشتند و برهنه بودند و شاید «ابن ام مکتوم» چنین حالتى داشته است. یکى از شواهد این مسئله داستان «سوادة بن قیاس» است که وقتى در روزهاى آخر، پیامبر از مردم پرسید اگر کسى حقى دارد از من بگیرد سواده برخاست و با بیان داستانى که شلاق پیامبر اشتباهاً به جاى اصابت کردن به شتر بر بدن او که برهنه بوده فرود آمده تقاضاى قصاص کرد، این نشان مى دهد که بعضى در آن زمان پیراهن نداشتند و ظاهراً شواهد تاریخى بیشترى هم مى توان پیدا کرد که در صدر اوّل که وضع معیشت سخت بود وضعیّت اعراب چنین بوده است. در باب صلوة، در لباس مصلّى هم روایاتى در مورد نماز برهنه ها داریم که چگونه نماز بخوانند امروزه براى ما نامفهوم است که مگر مى شود که عدّه اى برهنه باشند. اینها نشان مى دهند که مسئله لباس در گذشته به این سادگى که امروزه مى گوئیم نبوده است. به هر حال احتمالاً «ابن ام مکتوم» در شرایطى بوده بیش از وجه و کفّین آن مشاهده مى شده است و لذا نهى تحریمى بوده است.
* محمد بن على بن الحسین (صدوق) فى عقاب الأعمال بسند تقدّم فى عیادة المریض قال: قال النّبى(صلى الله علیه وآله): اشتدّ غضبُ اللّه على امرأة ذات بعل مَلاَت عینها من غیر زوجها او غیر ذى محرم منها، (چون کلمه غیر ذى محرم دارد معلوم مى شود که مختص به ذات بعل نیست و عام است) فانّها ان فعلت ذلک أحبط اللّه عزّ و جلّ کلّ عمل عملته...
عبارت «بسند تقدّم فى عیادة المریض» در خیلى از جاها آمده است که ظاهراً اشاره است به حدیثى که در وسایل آمده و سندى طولانى دارد که بیش از ده نفر در این سند هستند و سند مشتمل بر افراد مجهول است، علاوه بر آن سند به ابوهریره مى رسد که از نظر ما معلوم الحال است و از نظر اهل سنّت هم کتابى در نقد احادیث او نوشته شده است. همچنین ابن عباس هم در سند محلّ کلام است که از یاران على(علیه السلام)بود ولى مشکلاتى داشت و اگر بخواهیم به عنوان ثقه روى آن حساب کنیم مشکل دارد، پس این سند مشکل دارد.
«ملأت عینها» یعنى چه؟ آیا معنى اش نظر به شهوت است، که از بحث ما خارج است، ولى بعید است که معنایش چنین باشد بلکه نظر بى اختیار است که در این صورت شاهد بحث ما مى شود پس احتمال اوّل بعید است چون روایت مى گوید: «او غیر ذى محرم منها» در حالى که نگاه شهوت آلود به زوج جایز است ولى به ذى محرم نمى تواند از روى شهوت نگاه کند.
علماء از مجموع این احادیث چنین استفاده مى کنند که: نگاه کردن زن به مرد، تنها در وجه و کفّین استثنا است و بقیّه حرام است و به سادگى از آن گذشته اند در حالى که مسئله مهمّى است و محلّ ابتلاست.
3- سیره:
پوشاندن چند قسمت از بدن مردان چه در زمان گذشته و چه در زمان ما به مقتضاى سیره واجب نیست:
1- وجه و کفّین.
2- قدمین، لباس بلند هم در مورد مردان جارى نیست.
3- مقدارى از ساقها، وقتى دستور کوتاه کردن لباس آمد با کوتاه کردن لباس ها مقدارى از ساق پا هم على القاعده پیدا بود.
4- سر و موهاى سر، اگر عدّه اى عمّامه مى گذاشتند، عدّه اى هم نمى گذاشتند و سرها احتمالاً برهنه بود مخصوصاً موها، که در بعضى از روایات در توصیف چهره حضرت رضا(علیه السلام)که گیسوان ایشان نمایان بوده است و در مورد پیامبر آمده است که موهاى ایشان تا گوش مبارکشان بلند بوده است.
5- گردن و مقدارى کمى از سینه که پیراهن نمى پوشاند.
6- اعضاى وضو، وضو گرفتن مردان در ملاء عام معمول بود و پیغمبر هم گاهى در ملأ عام وضو مى گرفت و آستین ها را بالا مى زدند. در طواف هم که سرها و پاها باز بوده و دستها ظاهر مى شده است پس به حسب سیره این شش مورد را مى توان استثنا کرد.
حال اگر بگوئید مردان غیر از وجه و کفّین همه اینها را بپوشانند خلاف سیره است، بنابراین با دقّت در سیره مى فهمیم وجوب ستر این موارد منتفى است و مى گوئیم ملازمه عرفیّه، دلالت بر جواز نظر بدون شهوت مى کند.
ان قلت: این چه ملازمه اى است که به مردان مى گویید ستر واجب نیست و به زنان مى گویید نگاه کردن حرام است و حال آنکه مى توانستید به جهت عسر و حرج به مردان بگوئید که ستر واجب نیست و به زنها هم به مقتضاى «یغضضن من ابصارهنّ» بگوئید که چشم خود را بپوشند.
قلنا: اگر مى گوئید ملازمه عقلى نیست این درست است ولى ما معتقدیم که ملازمه عرفیّه هست کما اینکه خود آقایان با آیه «الاّ ما ظهر منها» استدلال کردند بر جواز نظر به وجه و کفّین در حالى که «الاّ ما ظهر منها» دستور حجاب زن را مى دهد و در مورد نگاه نیست ولى ملازمه عرفى هست اینجا هم همین است.
سئوال: آیا با پیراهن هاى آستین کوتاه مردان مى توانند در کوچه و بازار ظاهر شوند؟ آیا پیراهنهاى آستین کوتاه در دانشگاه حرام است که دختران و پسران در آنجا با هم هستند؟
جواب: دلیلى بر حرمت نداریم مگر در جائى که پیراهن آستین کوتاه منشأ مفاسد خاصى شود که در آنجا مى گوئیم حرام است.
جمع بندى: در باب نظر زن به مرد استثنا منحصر به وجه و کفّین نیست بلکه غیر وجه و کفّین را هم مى شود استثنا کرد در صورتى که مفسده خاصى نباشد.
در مورد سینه زنانى که با تن برهنه در ملأ عام ظاهر مى شوند و چشم زنان به آنها مى افتد برخى مى گویند که زنها نباید نگاه کنند زیرا دلیلى بر حجاب مردها ما عدا العورة نداریم.
قلنا: در اینجا مسئله اعانت بر اثم جارى است و ادلّه اعانت شامل است و لو عدّه اى مى گویند شامل نیست، حتّى مى گویند که انگور را براى ساخت شراب بفروشد اشکال ندارد و اعانت نیست، ولى ما اینها را اعانت مى دانیم و تمام عرفها این را کمک براى ساخت شراب مى دانند. در اینجا هم نگاه زنان به بدن عریان مردان قطعاً حرام است (حتّى در لباسهاى ورزش اگر در غیر عکس باشد جایز نیست و اگر نگاه به عین باشد حرام است و پخش زنده با پخش غیر زنده فرقى نمى کند و از مصادیق تصویر است) و از مصادیق اعانت است و در غیر از موارد خاصّه جایز نیست.
«مسئله مستحدثه»
یکى از مسائل مستحدثه در عصر ما، تصویرهاى تلویزیونى است، نگاه کردن زنان به صحنه هاى ورزش جوانان از تلویزیون که لباس کامل ندارند مخصوصاً بعضى از ورزشها مثل کشتى که قسمت عمده بدن برهنه است چه حکمى دارد؟ همچنین نگاه کردن مردان به فیلمهائى که زنان سر برهنه در آنها هست چگونه است؟ آیا بین پخش مستقیم و غیر مستقیم فرق است؟ و آیا فرقى بین تلویزیونهاى مداربسته و غیر آن وجود دارد؟
این مسئله چون در زمان سابق نبوده، روایتى هم در این زمینه نداریم پس باید با توجّه به اصول کلّیه به آن پاسخ دهیم.
یکى از نکاتى که در مسائل مستحدثه نباید فراموش کرد این است که باید موضوع مسئله دقیقاً تحلیل شود، در اینجا هم باید ببینیم کار تلویزیون چیست؟ در کتابهائى که در این باره وجود دارد اجمالاً گفته شده است که دوربین هائى که عکس بردارى مى کنند، تصاویر را تبدیل به امواج کرده و این امواج روى آنتن مى رود و به تلویزیون منتقل شده و در آنجا تبدیل به نقاط سیاه و سفید یا رنگى مى شود و این نقطه ها در کنار هم تصویر کلّى را ایجاد مى کند. مطابق این بیان همیشه آنچه که در تلویزیون دیده مى شود عکس است نه واقع خارجى، حتّى مثل آینه هم نیست که تصویر در آن نمایان مى شود، پس نه نگاه مستقیم است و نه نگاه در آینه بلکه یک نوع عکس بردارى متحرّک است. در پخش مستقیم هم همین گونه است، پس صحنه خارجى را نمى بینیم، بلکه عکس تبدیل شده را مى بینیم و شاهدش این است که این عکسها را تغییر داده و مونتاژ مى کنند بنابراین ماهیت تلویزیون همان ماهیت عکس است.
حال که موضوع ثابت شد بحث در این است که آیا نگاه کردن به عکسهاى ثابت و متحرّک جایز است یا نه؟ آیا «قل للمؤمنین یغضّوا من أبصارهم» و «قل للمؤمنات یغضضن من أبصارهنّ» این موارد را شامل مى شود؟
ممکن است گفته شود این ادلّه براى نگاه مستقیم است، حتّى نگاه در آینه و یا نگاه به عکس در آب صاف را هم با الغاء خصوصیّت درست مى کنیم امّا ما نحن فیه را نمى توان با الغاء خصوصیّت مشمول آیه و روایات دانست و شمول آنها در این مورد مشکوک است، نتیجه این مى شود که ادلّه شامل اینجا نیست. اگر بتوانیم الغاء خصوصیّت قطعیّه عرفیّه کنیم خوب است یعنى یقین کنیم که همان ملاک حرمتِ نگاه مستقیم در نگاه به این فیلمها هم هست ولى اگر یقین حاصل نشد مى گوییم نگاه کردن حلال است ولى یک استثناء مهمّ به آن مى زنیم و مى گوئیم هر کجا باعث مفسده شود و یا باعث خوف فتنه و تلذّذ باشد حرام است ولذا عکسهاى مستهجن را حرام مى دانیم. بعضى ها مى گویند که ما فیلمهاى مستهجن را مى بینیم و نظر حرامى نداریم، ولى باید گفت خوف الفتنه دارد و آنهائى که از آن فیلمها در مورد همسر خودشان استفاده مى کنند نه در حرام، اینها هم وسوسه شیطان است. زن ومردى که به آن صحنه ها نگاه مى کنند چشمشان، چشم دیگرى مى شود، این زن چشمش دنبال غیر شوهر و آن مرد هم چشمش دنبال غیر زنش مى رود، و مفاسد عجیبى دارد و کسانى که به این چیزها معتاد شوند کم کم مردانگى خود را از دست داده و دچار ناراحتى هائى مى شوند.
