مواعظ الحسين عليه السلام در آثار آيت الله العظمی مکارم شيرازی

به کوشش حجت الاسلام احمد حيدری

بهترين مردم در پيوند خويشاوندى

امام حسين عليه السّلام در ضمن خطبه ای می فرمايند: «و بهترين مردم در پيوند خويشاوندى کسی است که با آن کس بپيوندد که پيوند خويشاوندى را گسسته، چرا که تنه درختان در کشتگاه خويش به همراهی شاخه ها بلند می شوند؛ وَ إِنَّ أَوْصَلَ النَّاسِ مَنْ وَصَلَ مَن قَطَعَهُ وَ الْأُصُولُ عَلَى مَغَارِسِهَا بِفُرُوعِهَا تَسْمُو».[1]

شاخه ها بدون برگ و تنه درختان بدون شاخه ها و ريشه ها بدون تنه درختان نابود می شوند و بر عکس؛ در حالی که به هنگام اتصال اين اجزاء، آب توسط ريشه ها جذب و از طريق تنه به شاخه ها می رسد و نور خورشيد هم از توسط برگ درختان جذب و به شاخه ها منتقل می شود و درخت با همراهی و اتصال همه اين اجزاء رشد می کند.

جامعه انسانی نيز چون اجزای درختان محتاج هم است و هيچ کس به تنهايی امکان رشد و کمال ندارد. رشد در ميان خانواده اهميّت بيشتری دارد، چرا که تعلّق عاطفی و خيرخواهی و حمايت در پيوند های خانوادگی بيشتر است.

اسلام بنابر اهميّتی که پيوند های خانوادگی به لحاظ عواطف انسانی، تربيتی و تعالی روحی و معنوی دارد، ارزش فوق العاده ای به آن داده و قطع اين پيوند ها را بسيار مذموم دانسته و آن را محکوم کرده و صله رحم، آشتی و پيوند های خانوادگی و خویشاوندی را بسيار ستوده است.

خانواده يك اجتماع كوچك است؛ همان طور كه استحكام و استوارى پيوندهاى اجتماع بزرگ در پيشرفت انسان در زمينه‏ هاى مادّى و معنوى مؤثّر است، همچنين استحكام پيوندهاى اين اجتماع كوچك در اين راه تأثير بسزايى دارد. به همين دليل، اسلام كه آيينى اجتماعى است به موضوع «صله رحم» - كه همان تقويت پيوندهاى اجتماع خانوادگى و فاميلى مى‏ باشد - اهمّيّت زيادى داده و صله رحم را از واجبات و قطع رحم را از محرّمات و گناهان بزرگ شمرده است.[2]

علت اينكه اسلام نسبت به نگهدارى و حفظ پيوند خويشاوندى اين همه پافشارى كرده، اين است كه هميشه براى اصلاح، تقويت، پيشرفت تكامل و عظمت بخشيدن به يك اجتماع بزرگ، چه از نظر اقتصادى يا نظامى، و چه از نظر جنبه‏ هاى معنوى و اخلاقى بايد از واحدهاى كوچك آن شروع كرد، با پيشرفت‏ و تقويت تمام واحد هاى كوچك، اجتماع عظيم، خود به خود اصلاح خواهد شد.

اسلام براى عظمت مسلمانان از اين روش به نحو كامل ترى بهره‏ بردارى نموده است، دستور به اصلاح واحدهايى داده كه معمولا افراد از كمك و اعانت و عظمت بخشيدن به آن روگردان نيستند. زيرا تقويت بنيه افرادى را توصيه مى‏ كند كه خونشان در رگ و پوست هم در گردش است، اعضاى يك خانواده ‏اند، و پيداست هنگامى كه اجتماعات كوچك خويشاوندى نيرومند شد، اجتماع عظيم آنها نيز عظمت مى ‏يابد و از هر نظر قوى خواهد شد. شايد حديثى كه مى ‏گويد: «صله رحم باعث آبادى شهرها مى‏ گردد به همين معنى اشاره باشد».[3]

در اهمّيّت اين موضوع همين قدر كافى است كه قرآن مجيد مكرّر در اين باره سخن گفته و متذكّر شده است كه روز رستاخيز از انجام اين فريضه (صله رحم) سؤال خواهد شد و افراد درباره آن مسؤول خواهند بود؛ آنجا كه مى ‏فرمايد: «وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ‏ إِنَ‏ اللَّهَ‏ كانَ‏ عَلَيْكُمْ‏ رَقِيباً؛[4] و از خدايى بپرهيزيد كه [همگى به عظمت او معترفيد و] هنگامى كه چيزى از يكديگر مى ‏خواهيد، نام او را مى ‏بريد. [و نيز] از [قطع رابطه با] خويشاوندان خود پرهيز كنيد! زيرا خداوند مراقب شماست‏».[5]

همچنين خداوند  در برشمردن اوصاف فاسقان مى‏ فرمايد: «الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثاقِهِ وَ يَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَ يُفْسِدُونَ فِي‏ الْأَرْضِ‏ أُولئِكَ‏ هُمُ‏ الْخاسِرُونَ؛[6] [فاسقان آنها هستند كه] پيمان خدا را پس از آن كه محكم ساختند، مى‏ شكنند، و پيوندهايى را كه خدا دستور داده بر قرار سازند، قطع مى‏ نمايند، و در جهان فساد مى ‏كنند، اينها زيانكارانند».[7]

بيشتر مردم صله رحم را مستحبّ مى‏ دانند و حال آنكه صله رحم يكى از واجبات و قطع رحم يكى از گناهان كبيره است.[8] زشتى و گناه قطع رحم به حدّى است كه امام سجّاد عليه السّلام به فرزندش نصيحت مى‏ كند كه از همنشينى با پنج گروه دورى كن، يكى از آن پنج گروه كسانى هستند كه قطع رحم كرده ‏اند. امام سجّاد عليه السّلام خطاب به امام صادق عليه السّلام می فرمايد: «‏يَا بُنَيَّ! انْظُرْ خَمْسَةً، فَلَا تُصَاحِبْهُمْ وَ لَا تُحَادِثْهُمْ وَ لَا تُرَافِقْهُمْ فِي طَرِيقٍ ... وَ إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْقَاطِعِ‏ لِرَحِمِهِ،‏ فَإِنِّي‏ وَجَدْتُهُ مَلْعُوناً فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي ثَلَاثَةِ مَوَاضِعَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: "فَهَلْ عَسَيْتُمْ‏ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ‏ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَكُمْ‏ * أُولئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمى‏ أَبْصارَهُمْ" وَ قَالَ‏: "الَّذِينَ يَنْقُضُونَ‏ عَهْدَ اللَّهِ‏ مِنْ بَعْدِ مِيثاقِهِ‏ وَ يَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ‏ وَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ‏ أُولئِكَ‏ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ" وَ قَالَ فِي الْبَقَرَةِ: "الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثاقِهِ وَ يَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ‏ وَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ‏"؛[9]

 فرزندم! پنج كس را در نظر داشته باش و با آنها همراه و هم صحبت و رفيق راه مشو ... و از مصاحبت قطع رحم كننده دورى كن، چرا كه من او را در سه جای قرآن ملعون يافتم‏:  آيه 22 و 23 سوره محمّد: اما اگر رويگردان شويد آيا جز اين انتظار مى‏ رود كه در زمين فساد كنيد و قطع رحم نمائيد * آنها كسانى هستند كه خداوند از رحمت خويش دورشان ساخته، گوش هايشان را كر و چشم هايشان را كور نموده است.  آيه 25 سوره رعد: و آنها كه عهد الهى را پس از محكم كردن مى‏ شكنند، و پيوندهايى را كه خدا دستور برقرارى آن را داده قطع مى‏ كنند و در روى زمين فساد مى ‏نمايند، لعنت براى آنهاست و بدى [و مجازات] سراى آخرت.  آيه 27 سوره بقره: [فاسقان آنها هستند كه] پيمان خدا را پس از آن كه محكم ساختند، مى‏ شكنند، و پيوندهايى را كه خدا دستور داده بر قرار سازند، قطع مى‏ نمايند، و در جهان فساد مى ‏كنند، اينها زيانكارانند».[10]

به هر حال قرآن نسبت به قاطعان رحم و برهم‏ زنندگان پيوند خويشاوندى تعبيرات شديدى دارد.

اهمّيت صله رحم تا حدّى است كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى ‏فرمايد: «صِلُوا أَرْحَامَكُمْ وَ لَوْ بِالسَّلَامِ؛[11] صله أرحام خود كنيد حتى اينكه با سلام كردن باشد». و در حديثی ديگر می فرمايد: «صِلَةُ الرَّحِمِ‏ تَعْمُرُ الدِّيَارَ، وَ تَزِيدُ فِي‏ الْأَعْمَارِ، وَ إِنْ‏ كَانَ‏ أَهْلُهَا غَيْرَ أَخْيَارٍ؛[12] پيوند با خويشاوندان شهرها را آباد مى‏ سازد و بر عمرها مى ‏افزايد، هر چند انجام دهندگان آن از نيكان نباشند».

امام صادق عليه السلام نيز مى ‏فرمايد: «صِلْ رَحِمَكَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ، وَ أَفْضَلُ‏ مَا يُوصَلُ‏ بِهِ‏ الرَّحِمُ‏ كَفُّ الْأَذَى‏ عَنْهَا؛[13] پيوند خويشاوندى خويش را حتّى با جرعه ‏اى از آب محكم كن و بهترين راه براى خدمت به آنان اين است كه (لااقل) از تو آزار و مزاحمتى نبينند».[14]

امام صادق عليه السلام در حدیثی دیگر مى‏ فرمايد: «صِلَةُ الرَّحِمِ‏ تُهَوِّنُ‏ الْحِسَابَ‏ يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ وَ هِيَ مَنْسَأَةٌ فِي الْعُمُرِ وَ تَقِي مَصَارِعَ السُّوءِ؛[15] صله رحم حساب روز قيامت را آسان و عمر را طولانى‏ مى ‏كند، و از مرگ ناگوار جلوگيرى مى‏ كند».[16]

رسول اكرم صلى الله عليه و آله درباره قاطع رحم مى ‏فرمايد: «ثَلَاثَةٌ لَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ: مُدْمِنُ‏ خَمْرٍ وَ مُدْمِنُ‏ سِحْرٍ وَ قَاطِعُ رَحِمٍ؛[17] سه گروه هستند كه هرگز داخل بهشت نمى ‏شوند، شراب خواران، ساحران و قطع‏ كنندگان رحم».

از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پرسيدند: «أَيُ‏ الْأَعْمَالِ‏ أَبْغَضُ‏ إِلَى‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَّ؟ فَقَالَ: الشِّرْكُ بِاللَّهِ. قَالَ ثُمَّ مَا ذَا؟ قَالَ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ؛[18] زشت ‏ترين عمل در پيشگاه خداوند كدام است؟ فرمود: شرك به خدا. پرسيدند: بعد از آن؟ فرمود: قطع رحم».[19]

امام باقر عليه السلام از على عليه السلام نقل مى ‏كند كه فرمود: «ثَلَاثُ خِصَالٍ لَا يَمُوتُ صَاحِبُهُنَّ أَبَداً حَتَّى يَرَى وَبَالَهُنَّ: الْبَغْيُ‏ وَ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ‏ وَ الْيَمِينُ الْكَاذِبَةُ يُبَارِزُ اللَّهَ بِهَا؛[20] سه خصلت است كه دارندگان آن از دنيا نروند، تا مجازات و نتيجه آن را در دنيا ببينند: ستم‏ كردن، قطع رحم كردن و قسم‏ خوردن به دروغ كه به وسيله آن با خدا مبارزه شود».[21]