مواعظ الحسين عليه السلام در آثار آيت الله العظمی مکارم شيرازی

به کوشش حجت الاسلام احمد حيدری

نيازهاى مردم به شما از نعمت‏ هاى خدا بر شماست

امام حسين عليه السلام در ضمن يكى از خطبه ‏هاى خود فرمود: «و بدانيد نيازهاى مردم به شما از نعمت ‏هاى خدا بر شماست، از اين نعمت ناراحت نشويد كه تبديل به نقمت خواهد شد؛ ... وَ اعْلَمُوا أَنَّ حَوَائِجَ النَّاسِ إِلَيْكُمْ مِنْ‏ نِعَمِ‏ اللَّهِ‏ عَلَيْكُمْ‏، فَلَا تَمَلُّوا النِّعَمَ‏ فَتَحُورَ نِقَماً ...». اين حديث با تفاوتى در كتب متعددى از سيدالشهدا عليه السلام نقل شده است.[1]

روشن است كه هرگاه درخت پرميوه ‏اى در باغ باشد، تمام افرادى كه وارد باغ مى ‏شوند چشم به آن مى‏ دوزند و از آن توقع و انتظار دارند، حتى پرندگان نيز از آن سهمى مى‏ خواهند. در صورتى كه توقعات مردم برآورده نشود، امواج كينه و عداوت در دلها پيدا مى ‏شود و همين امر آن نعمت را در معرض زوال قرار مى ‏دهد. اضافه بر اين خداوند بركت را از آن بر مى ‏دارد و آن نعمت به‏ سوى زوال و فنا مى ‏رود.

از سويى ديگر نعمت ‏هاى بزرگى كه خداوند به افراد مى ‏دهد خواه مال فراوان باشد يا قدرت بسيار يا هوش سرشار، همه آن براى زندگى شخصى آن‏ها لازم نيست. پيداست كه خداوند آنها را مأمور ساخته كه به ‏وسيله آن بار مشكلات را از دوش ديگران بردارند و گره از كار آنها بگشايند. حال اگر اين امانت ‏دار الهى به ‏وظيفه خود عمل نكند خداوند او را عزل‏كرده، امانتش را به دست ديگرى مى ‏سپارد.[2]

در قرآن مجيد در داستان قارون ثروتمند گردنكش نيز آمده است كه عقلاى بنى ‏اسرائيل به او گفتند: «وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِى الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَايُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ؛[3] و در آنچه خدا به تو داده، سراى آخرت را بطلب؛ و بهره‏ ات را از دنيا فراموش مكن، و همان گونه كه خدا به تو نيكى كرده نيكى كن، و هرگز در زمين در جست ‏و جوى فساد مباش، كه خدا مفسدان را دوست ندارد».

ولى قارون اين نصيحت منطقى و عاقلانه را نپذيرفت و آن ثروت عظيم را مولود علم و تدبير خود شمرد و براى ديگران در آن سهمى قائل نشد. سرانجام خداوند او و ثروتش را در زمين فرو برد: «فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الْأَرْضَ؛[4] سپس ما او و خانه‏اش را در زمين فرو برديم‏». زلزله ‏اى واقع شد و شكافى در زمين ايجاد گرديد و او و سرمايه ‏اش در آن دفن شدند.[5]

امير المؤمنين علی عليه السّلام درباره اين سنّت الهی خطاب به جناب جابر بن عبداللَّه انصارى چنين فرمودند:

«يَا جَابِرُ، مَنْ كَثُرَتْ نِعَمُ اللَّهِ عَلَيْهِ كَثُرَتْ حَوَائِجُ النَّاسِ إِلَيْهِ، فَمَنْ قَامَ لِلَّهِ فِيهَا بِمَا يَجِبُ فِيها عَرَّضَهَا لِلدَّوَامِ وَ الْبَقَاءِ، وَ مَنْ لَمْ يَقُمْ فِيهَا بِمَا يَجِبُ عَرَّضَهَا لِلزَّوَالِ وَالْفَنَاءِ؛[6] اى جابر! كسى كه خداوند نعمت فراوانى به او داده نياز مردم به او بسيار خواهد بود، در اين حال آن‏ كس كه به وظيفه واجب خود در برابر آن اموال عمل كند زمينه دوام و بقاء نعمت‏ هاى خود را فراهم ساخته، و كسى كه به آنچه درباره آن اموال بر او واجب است قيام نكند آنها را در معرض زوال و فنا قرار داده است».[7]

امام علی عليه السلام در اين سخن به نكته مهمّى اشاره كرده، مى ‏فرمايد: «اى جابر! كسى كه نعمت فراوان خداوند به او روى آورد نياز مردم به او بسيار خواهد شد».

طبيعى است كه تشنگان به ‏دنبال چشمه‏ هاى آب مى ‏روند و گرسنگان به ‏دنبال منابع غذا. بنابراين كسانى كه خداوند نعمت فراوانى به آنها داده بايد از مراجعات مكرر مردم تعجب يا وحشت نكنند، اين خود نعمت ديگرى است كه بتوانند با نعمت ‏هاى وافرى كه در اختيار آنهاست گره از كار مردم بگشايند.

سپس امام عليه السلام به واكنش‏ هاى مختلف افراد پرنعمت در برابر اين وضع و آثار آن اشاره كرده، مى ‏فرمايد: «در اين حال آن‏ كس كه وظيفه واجب خود را در برابر اين نعمت‏ هاى الهى انجام دهد زمينه دوام و بقاء آنها را فراهم ساخته و آن‏ كس كه به وظيفه واجب خود در برابر آن‏ها عمل نكند آنها را در معرض زوال و فنا قرار داده است».[8]

در حديثى از امام صادق عليه السلام نيز مى ‏خوانيم كه فرمود: «مَنْ عَظُمَتْ نِعْمَةُ اللَّهِ عَلَيهِ اشْتَدَّتْ مَئُونَةُ النَّاسِ عَلَيهِ، فَاسْتَدِيمُوا النِّعْمَةَ بِاحْتِمَالِ الْمَئُونَةِ وَ لَاتُعَرِّضُوهَا لِلزَّوَالِ، فَقَلَّ مَنْ زَالَتْ عَنْهُ النِّعْمَةُ فَكَادَتْ أَنْ تَعُودَ إِلَيهِ‏؛[9] كسى كه نعمت خداوند بر او فراوان و عظيم شود، نياز مردم به او شديد خواهد شد، پس نعمت ‏ها را از طريق تحمّل اين هزينه ‏ها بر خود پايدار سازيد و آن را در معرض زوال قرار ندهيد، زيرا هنگامى كه نعمت [براثر ناسپاسى] زائل شود كمتر ديده مى‏ شود كه بازگردد».

در كتاب كافى در همين باب[10] روايات ديگرى به همين مضمون وارد شده است و در باب «حسن جوار النعم»[11] نيز رواياتى در اين زمينه ديده مى‏ شود ازجمله يكى از ياران امام صادق عليه السلام مى ‏گويد: از آن حضرت شنيدم كه فرمود: «أَحْسِنُوا جِوَارَ النِّعَمِ، قُلْتُ وَ مَا حُسْنُ جِوَارِ النِّعَمِ، قَالَ الشُّكْرُ لِمَنْ أَنْعَمَ بِهَا وَ أَدَاءُ حُقُوقِهَا؛[12] همسايه و ملازم خوبى براى نعمت ‏هاى الهى باشيد. راوى عرض‏ مى‏ كند: چگونه همسايه و ملازم خوبى باشيم؟ امام عليه السلام مى ‏فرمايد: شكر بخشنده نعمت را به ‏جاى آوريد و حقوق آن را ادا كنيد».[13]