مواعظ الحسين عليه السلام در آثار آيت الله العظمی مکارم شيرازی

به کوشش حجت الاسلام احمد حيدری

خير دنيا و آخرت در چيست؟

امام صادق عليه السّلام مى ‏فرمايد: پدرم (امام باقر علیه السّلام) از پدرش (امام سجّاد علیه السّلام) روايت كرد كه مردى از اهل كوفه خدمت امام حسين عليه السّلام نامه نوشته و عرض كرد: اى آقا و سرورم، برنامه ‏اى به من بدهيد كه خير دنيا و آخرت در آن جمع باشد.

امام عليه السّلام جواب كوتاه و پرمعنايى براى او نوشتند:  به نام خداوند بخشنده‏ بخشايشگر، كسى كه رضايت خدا را بر ناراحتى مردم ترجيح دهد، خداوند قلب ‏هاى مردم را به سوى او جلب خواهد كرد و كسى كه رضايت مردم را بر خشنودى خدا ترجيح دهد، خداوند او را به مردم وا مى ‏گذارد، و السّلام؛[1] «عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ (ع) قَالَ: كَتَبَ رَجُلٌ إِلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍ‏ (ع) يَا سَيِّدِي أَخْبِرْنِي بِخَيْرِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ فَكَتَبَ إِلَيْهِ‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّهُ مَنْ‏ طَلَبَ‏ رِضَى‏ اللَّهِ‏ بِسَخَطِ النَّاسِ‏ كَفَاهُ‏ اللَّهُ‏ أُمُورَ النَّاسِ وَ مَنْ طَلَبَ رِضَى النَّاسِ بِسَخَطِ اللَّهِ وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى النَّاسِ، وَ السَّلَامُ».[2]

در بسيارى از موارد رضاى خلق و خالق در مقابل هم قرار مى ‏گيرند؛ اگر رضاى خالق را طلب كنيم از رضاى خلق جدا مى ‏شويم و اگر رضاى خلق را طلب كنيم از رضاى خالق جدا مى ‏شويم، در اين جا چه بايد كرد؟

امام عليه السّلام مى‏ فرمايد: به سوى خشنودى خدا برو و غضب خدا را به قيمت رضايت مردم، براى خود خريدارى مكن، چون اگر رضاى خدا را طلب كنى، خداوند قلب هاى مردم را به سوى تو جلب كرده و مشكل مردم را با تو حل خواهد كرد. ولى اگر رضايت مخلوق را طلب كنى، خداوند تو را به انسان ‏هاى ضعيفى كه‏ «لَايَمْلِكُونَ لِأَنْفُسِهِمْ نَفَعاً وَلَا ضَرّاً؛[3] مالك سود و زيان خود نيستند»، واگذار مى ‏كند تا هر چه مى ‏خواهى از آنان بخواهى، كه نتيجه آن ناكامى در دنيا و آخرت است.

گاهى دو نفر با هم دوست هستند و يكى از ديگرى مى‏ خواهد كه‏ شهادت باطلى دهد يا حقّى را ناحق كند، در اين جا امر داير است بين رضاى خلق و رضاى خالق، كه امام مى‏ فرمايد رضاى خالق را مقدّم كن، چرا که: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وَدّاً؛ به يقين كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‏اند، خداوند رحمان محبّتى براى آنان در دلها قرار مى‏ دهد».[4]

به قول آن مرد بزرگ، وقتى كه يكى از دوستان قديميش از او تقاضاى خلافى كرد در جواب گفت: «ما تا لب جهنّم با هم رفيق هستيم ولى آن طرف‏ تر نمى ‏آيم».

عقيل برادر على عليه السّلام هم وقتى چيزى بيش از سهم خودش از بيت‏ المال طلب كرد، حضرت عليه السّلام رضايت خدا را طلبيد. اين داستان قرنهاست به عنوان يك درس باقى مانده است.

گاهى اين كار در مقياس جوامع مطرح است. مردم‏ سالارى گاهى دينى است كه معناى آن انجام خواسته ‏هاى مردم در چهارچوب رضاى خداست. ولى دنياى امروز اين را نمى ‏گويد، بلكه فقط خواست مردم مهمّ است، تا جايى كه به عنوان مثال هم جنس‏ بازى را قانونى مى‏ كنند.

مردم‏ سالارى به اين معنا سبب جنگ ‏هاى زيادى در دنياست، چرا كه به عنوان مثال مردم‏ سالارى در آمريكا بر محور خواست ملّت آمريكا و در انگلستان خواسته مردم آن جاست كه در بعضى موارد با هم در تعارض است، چون منافع مادّى نوعاً در تضاد است و سردمداران اين كشورها هيچ گاه خواسته تمام مردم دنيا را در نظر نمى‏ گيرند.

امام عليه السلام فصيح و بليغ است و مقتضاى حال را رعايت مى‏ كند، در اين جا امام مشاهده مى‏ كند كه سؤال كننده اهل كوفه است و آنها كسانى هستند كه رضاى مخلوق را به رضاى خالق ترجيح داده ‏اند و امام مى‏ فرمايد: اگر شما اطراف على عليه السلام و امام حسن عليه السلام را خالى نكرده بوديد، عزّت دنيا و آخرت داشتيد و چون اين را رعايت نكرديد، در چنگال بنى ‏اميّه اسير شده ‏ايد.

بنابراين هر پيشنهادى به ما شد، هميشه بايد در نظر بگيريم كه خدا چه مى ‏گويد و رضايت او را مدّ نظر قرار دهيم.[5]

به هر حال نوع انتخابی که انسان در حیات خویش دارد، آثاری در پی دارد که در حديثی از رسول خدا صلی الله عليه و آله با شرح کامل تری آمده است:   

«عَن ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):‏ مَنِ انْقَطَعَ إِلَى اللَّهِ كَفَاهُ كُلَّ مَئُونَةٍ وَ مَنِ انْقَطَعَ إِلَى الدُّنْيَا وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَيْهَا وَ مَنْ حَاوَلَ أَمْراً بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ كَانَ أَبْعَدَ لَهُ مِمَّا رَجَا وَ أَقْرَبَ مِمَّا اتَّقَى وَ مَنْ طَلَبَ مَحَامِدَ النَّاسِ بِمَعَاصِي اللَّهِ عَادَ حَامِدُهُ مِنْهُمْ ذَامّاً وَ مَنْ أَرْضَى النَّاسَ بِسَخَطِ اللَّهِ وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَيْهِمْ وَ مَنْ أَرْضَى اللَّهَ بِسَخَطِ النَّاسِ كَفَاهُ اللَّهُ شَرَّهُمْ وَ مَنْ أَحْسَنَ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ كَفَاهُ اللَّهُ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّاسِ وَ مَنْ أَحْسَنَ سَرِيرَتَهُ أَصْلَحَ اللَّهُ عَلَانِيَتَهُ وَ مَنْ عَمِلَ لِآخِرَتِهِ كَفَى اللَّهُ أَمْرَ دُنْيَاهُ؛[6]

از ابن عبّاس روايت شده كه پيامبر صلّى الله عليه و آله فرمود: كسى كه از همه بريد و به خدا رو آورد، خداوند تمام مشكلاتش را حل مى ‏كند و كسى كه خدا را رها كند و به دنيا رو آورد، خداوند وى را به همان دنيا وا مى ‏گذارد. و كسى كه بخواهد با معصيت خداوند به هدف‏ هايش نايل شود، به هدفش نمى ‏رسد و گرفتار مشكلاتى مى ‏شود كه از آن پرهيز مى ‏كرد. كسى كه با ارتكاب گناه ستايش مردمان را بجويد ستايشگرانش به ملامتگران او تبديل مى ‏شوند. هر كه رضايت مردم را بر خشم الهى مقدّم بدارد، خداوند او را به همان مردم وا مى ‏گذارد و هر كه خشنودى الهى را بر خشم مردم مقدّم بدارد، خداوند شرّ مردم را از او باز مى ‏دارد. و هر كه رابطه بين خود و خدا را درست كند خدا نيز مشكلات رابطه او را با مردم حل مى‏ كند و هر كه باطنش را نيكو گردانَد خداوند ظاهرش را اصلاح مى ‏گردانَد. و هر كه براى آخرت بكوشد خدا كار دنياى او را درست مى‏ كند».[7]