مواعظ الحسين عليه السلام در آثار آيت الله العظمی مکارم شيرازی

به کوشش حجت الاسلام احمد حيدری

نعمت پروردگارت را بازگو

مردى معناى آيه «وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ؛[1]‏ و امّا نعمت پروردگارت را بازگو» را از حضرت سيّدالشهدا عليه السلام پرسيد. آن حضرت فرمود: خدا به پيامبر صلّی الله  عليه و آله امر کرده تا نعمت هايى را كه در امر دين به او عطا كرده، بازگو كند و به زبان آورد؛ «سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ مَعْنَى قَوْلِ اللَّهِ "وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ" قَالَ(ع) أَمَرَهُ‏ أَنْ يُحَدِّثَ بِمَا أَنْعَمَ اللَّهُ بِهِ عَلَيْهِ فِي دِينِهِ».[2]

اين حديث اشاره به دو نکته مهم دارد:

نکته اوّل: اينکه يكى از مراحل شكر نعمت‏ هاى الهى بازگو كردن آن است؛ قرآن مى ‏فرمايد: «وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ‏ فَحَدِّثْ‏؛ نعمت پروردگارت را بازگو كن».

در حديثى از امام صادق عليه السّلام مى‏ خوانيم كه فرمود: تفسير آيه فوق چنين است: «فَحَدِّثْ بِمَا أَعْطَاكَ اللَّهُ وَ فَضَّلَكَ وَ رَزَقَكَ وَ أَحْسَنَ إِلَيْكَ وَ هَدَاك‏؛[3] پس آنچه را خدا به تو بخشيده و برترى داده و روزى ‏هايى را كه به تو عطا فرموده و آنچه را به تو نيكى كرده و هدايت نموده، همه را باز گو كن».[4]

بازگو كردن نعمت، گاه با زبان است و تعبيراتى كه حاكى از نهايت شكر و سپاس باشد؛ نه غرور و برترى‏ جويى. گاهی نيز با عمل است به اين ترتيب كه از آن انفاق و بخشش در راه خدا كند؛ بخششى كه نشان دهد خداوند نعمت فراوانى به او عطا كرده است.

اين سنت افراد سخاوتمند و كريم است كه وقتى نعمتى به آنها روى آورد بازگو مى‏ كنند و شكر خدا را بجا مى ‏آورند و عملشان نيز تاييد و تاكيدى است بر اين حقيقت. به عكس بخيلان دون همت كه دائما ناله مى‏ كنند، و اگر دنيا را نيز به آنها بدهى اصرار در پرده‏ پوشى بر نعمت ها دارند؛ چهره آنها فقيرانه، و سخنانشان آميخته با آه و زارى و عملشان نيز بيانگر فقر است!

اين در حالى است كه از رسول اكرم صلّی الله  عليه و آله نقل شده است كه فرمود: «اِنَّ اللَّهَ تَعَالَى اِذا أَنْعَمَ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً يُحِبُّ انَّ يَرَى أَثَرَ النِّعْمَةِ عَلَيْهِ‏؛[5] خداوند هنگامى كه نعمتى به بنده ‏اى مى ‏بخشد، دوست دارد آثار نعمت را بر او ببيند».

در حديث ديگرى از پيغمبر گرامی به عنوان يك دستور كلى مى‏ خوانيم: «مَنْ أُعْطِيَ خَيْرًا فَلَمْ يُرَ عَلَيْهِ، سُمِّيَ بَغِيضَ اللَّهِ، مُعَادِيًا لِنِعَمِ اللَّهِ؛[6] هر كس خيرى به او رسد و آثارش بر او ديده نشود، دشمن خدا شمرده مى‏ شود، و مخالف نعمت هاى او».[7] 

دستورى كه در آيه «وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ» آمده، در صورتى كه به عنوان شكر و سپاس الهى، و نه به عنوان افتخار برترى‏ جويى انجام گيرد، علاوه بر اينكه انسان را در مقام عبوديت پروردگار تكامل مى ‏بخشد و اثرات مثبت اجتماعى دارد، در روح و جان خود انسان نيز اثر آرام بخشى مى‏ گذارد.

يادآورى نعمت هاى خدا سبب مى‏ شود كه انسان كمبودها را كمتر احساس كند، از بيماری ها شكوه نكند چرا كه بر سلامت اعضاء ديگر خود شكرگزار است، به خاطر از دست دادن چيزى جزع و فزع ننمايد، چرا كه بقيه امكانات خود را بازگو مى ‏كند.

اينگونه افراد در سختی ها و طوفان هاى زندگى گرفتار ياس و نوميدى و اضطراب و ناراحتى نمى‏ شوند روحى آرام و قلبى مطمئن دارند و توان آنها در مبارزه با مشكلات زياد است.[8]

نکته دوّم: اينکه خداوند درباره «دين» نعمت هايی ويژه به فرستاده گرامی خويش بخشیده است.

آرى رسول خدا صلّی الله عليه و آله هرگز از نبوت و رسالت آگاه نبود، و خدا اين نور را در قلب او افكند كه به وسيله آن انسانها را هدايت كند، چنانكه در قرآن خطاب به پيامبر خويش مى‏ فرمايد:

«ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لا الْإِيمانُ وَ لكِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا؛[9] تو نه كتاب را مى ‏دانستى و نه ايمان را (از محتواى قرآن و اسلام قبل از نزول وحى آگاه نبودى) ولى ما آن را نورى قرار داديم كه به وسيله آن هر كس از بندگانمان را بخواهيم هدايت مى‏ كنيم».

روشن است كه پيامبر صلّی الله عليه و آله قبل از رسيدن به مقام نبوت و رسالت فاقد اين فيض الهى بود؛ خداوند دست او را گرفت و هدايت فرمود و به اين مقام نشاند. چنانكه در آيه 3 سوره يوسف مى ‏خوانيم: «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِما أَوْحَيْنا إِلَيْكَ هذَا الْقُرْآنَ وَ إِنْ كُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغافِلِينَ‏؛ ما بهترين داستان ها را براى تو از طريق وحى اين قرآن بازگو كرديم، هر چند پيش از آن از غافلان بودى».

مسلما اگر هدايت الهى و امداد هاى غيبى دست پيامبر صلّی الله عليه و آله را نمى ‏گرفت، او هرگز به سر منزل مقصود راه نمى ‏يافت.[10] بنابراين حضرت باری تعالی خطاب به پيامبر صلّی الله عليه و آله مى ‏فرمايد: «و اما نعمت هاى پروردگارت را بازگو كن؛ وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ‏».

بعضى از مفسران نیز گفته ‏اند، منظور از «نعمت» در اينجا تنها نعمت هاى معنوى از جمله نبوت يا قرآن مجيد است كه پيامبر صلّی الله عليه و آله موظف بود آنها را ابلاغ كند و اين است منظور از بازگو كردن نعمت.

اين احتمال نيز وجود دارد كه تمام نعمت هاى معنوى و مادى را شامل شود.[11]