معاویه براى پیشبرد اهداف خویش عقیده جبر را میان مسلمانان ترویج مى کرد. نقل شده است که معاویه مى گفت: «عمل و کوشش هیچ نفعى ندارد، چون همه کارها به دست خداوند است».(1)

این سخن معاویه نه از روى اعتقاد، بلکه براى تحمیل خلافت خود بر مردم بود; چنان که از او نقل شده است که مى گفت:

«هذِهِ الْخِلافَةُ أَمْرٌ مِنَ اللّهِ وَ قَضاءٌ مِنْ قَضاءِ اللّهِ; خلافت من یکى از فرمان هاى خداست و از قضا و قدر پروردگار مى باشد!».(2)

در واقع ترویج این عقیده براى جلوگیرى از اعتراض و قیام مردم بود. بدین معنا که آنچه امروز اتّفاق مى افتد، خواست خداست و مقاومت در برابر قضا و قَدَر الهى بى فایده است.

معاویه با این ترفند، بذر سستى و بى اثر بودن تلاش هاى معترضانه را در جامعه منتشر مى ساخت و آن ها را وادار به پذیرش کارهاى خلاف خویش مى کرد.

1. حیاة الصحابة، ج 3، ص 529 (به نقل از تاریخ سیاسى اسلام، ج 2، ص 410).

2. مختصر تاریخ دمشق، ج 9، ص 89. وى همچنین در برابر مخالفت عایشه با زمامدارى یزید در سال 56 هجرى در مدینه، به وى گفت: «إِنَّ أَمْرَ یَزِیدَ قَضاءٌ مِنَ الْقَضاءِ، وَ لَیْسَ لِلْعِبادِ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ; ماجراى زمامدارى یزید قضاى حتمى است که بندگان در این ارتباط از خود اختیارى (در مخالفت) ندارند». (تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 60).