دومین نتیجه روشنى که از سقیفه به دست آمد تبدیل شدن خلافت الهى، که اعتبارش از نصّ و تعیین مستقیم خداوند و رسولش نشأت مى گرفت، به یک امر عادى بشرى بود، آن هم به گونه اى که مى توان سرنوشت مسئله اى با این اهمّیّت را در یک مشاجره کوتاه میان انصار و تنى چند از قریش، بدون حضور بزرگان اسلام، با تکیه بر عصبیّت قومى و قبیله اى تعیین کرد.
در نظام اجتماعى، اگر اصلى شکسته شود، یا قانونى به نفع طایفه خاصّى رقم خورد، دیگر هیچ تضمینى وجود ندارد که اصل هاى دیگر شکسته نشود.
درست به همین دلیل، پس از سقیفه، انتخاب زمامدار و خلیفه از هیچ قانون معیّنى پیروى نکرد. تکلیف مسأله اى با این اهمّیّت روزى در میان مشاجره بین انصار و تعداد انگشت شمارى از قریش رقم خورد، و روز دیگر به وصیّت خلیفه اوّل و انتخاب شخصى او و دیگر بار به شوراى شش نفره سپرده شد.
جالب است بدانیم همین هرج و مرج و بى ثباتى در انتخاب خلیفه، بهانه اى شد که آن را معاویه براى نامزدى یزید براى خلافت مطرح سازد.
وى خطاب به مردم چنین گفت:
«اى مردم! شما مى دانید که پیامبر(صلى الله علیه وآله) از دنیا رفت و کسى را جانشین خود قرار نداد، مسلمانان خود به سراغ ابوبکر رفته و وى را انتخاب کردند. ولى ابوبکر در وقت وفاتش طبق وصیّتى خلافت را به عمر واگذار نمود. عمر هم در زمان مرگش آن را به شوراى شش نفرى محوّل کرد.
پس چنان که مى بینید ابوبکر در تعیین خلیفه کارى کرد که پیامبر(صلى الله علیه وآله) آن کار را انجام نداده بود. عمر هم کارى کرد که ابوبکر نکرده بود. هر یک مصلحت مسلمانان را دیدند و عمل کردند. امروز هم من مصلحت مى بینم که براى یزید بیعت بگیرم و از اختلافات در میان امّت جلوگیرى نمایم!».
آرى، این محصولِ نهال شومى بود که در سقیفه غرس شده بود. به نظر عجیب و طنزآلود مى رسد که رداى خلافت بر اندام فردى چون یزید قرار گیرد!!
1 . الامامة و السیاسة، ج 1، ص 211-212.
