در آیات فوق روى این مسأله تکیه شده بود که: انسان باید بنگرد تا کدامین ذخیره را از پیش براى فرداى قیامت خود فرستاده است «وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَد» و در حقیقت، سرمایه اصلى انسان در صحنه قیامت کارهائى است که از پیش فرستاده، و گرنه غالباً کسى به فکر انسان نیست که براى او چیزى بعد از مرگ او بفرستد، و یا اگر بفرستند ارزش زیادى ندارد.
لذا، در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم که: در راه خدا انفاق کنید هر چند به اندازه یک من خرما یا کمتر، و یا یک مشت و یا کمتر باشد و یا حتى به نیمى از یک دانه خرما! و اگر کسى آن را هم نیابد، با سخنان پاکیزه دلهائى را شاد کند، چرا که در قیامت هنگامى که در پیشگاه خدا قرار مى گیرید به شما مى فرماید: آیا درباره تو چنین و چنان نکردم؟ آیا گوش و چشم در اختیارت قرار ندادم؟ آیا مال و فرزند به تو نبخشیدم؟ و بنده عرض مى کند: آرى، و در اینجا خداوند متعال مى گوید: پس نگاه کن! ببین چه براى خود از قبل فرستاده اى؟ فَیَنْظُرُ قُدَّامَهُ وَ خَلْفَهُ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ فَلایَجِدُ شَیْئاً یَقِى بِهِ وَجْهَهُ مِنَ النَّارِ!: «او نگاهى به پیش و پشت سر، طرف راست و چپ مى افکند، چیزى نمى یابد که بتواند با آن صورتش را از آتش دوزخ حفظ کند»!.(1)
در حدیث دیگرى مى خوانیم: پیامبر(صلى الله علیه وآله) با بعضى از یارانش نشسته بود، گروهى از قبیله «مضر» وارد شدند که شمشیر بر کمر داشتند (و آماده جهاد در راه خدا بودند) اما لباس درستى در تن آنها نبود، هنگامى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) آثار نیازمندى و گرسنگى را در چهره آنها دید، رنگ صورتش دگرگون شد، به مسجد آمده و بر فراز منبر رفت، حمد و ثناى الهى بجا آورده فرمود: «خداوند این آیه را در قرآن مجید نازل کرده است: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَد...» سپس افزود: در راه خدا انفاق کنید پیش از آن که قدرت، از شما سلب شود، و در راه خدا صدقه دهید قبل از آن که مانعى در این راه ایجاد گردد، آنها که دینار دارند از دینار، و آنها که درهم دارند از درهم، و آنها که گندم و جو دارند از گندم و جو، چیزى از انفاق را کوچک نشمرید هر چند به نیمى از یک دانه خرما باشد».
مردى از انصار برخاست و کیسه اى در دست مبارک پیامبر(صلى الله علیه وآله) نهاد، آثار خوشحالى و سرور در صورت حضرت، نمایان شد، فرمود: «هر کس سنت حسنه اى بگذارد، و مردم به آن عمل کنند، پاداش آن و پاداش تمام کسانى که به آن عمل مى کنند، نصیب او خواهد شد، بى آن که چیزى از پاداش آنها کاسته شود، و هر کس سنت سیئه اى بگذارد گناه آن و گناه همه کسانى که به آن عمل مى کنند بر او خواهد بود، بى آن که از گناه آنها کاسته شود».
مردم برخاستند، آن کس که دینار داشت، دینار آورد، و آن که درهم داشت، درهم، و هر کس طعام و چیز دیگرى داشت، خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) آورد، و به این ترتیب مقدار قابل ملاحظه اى کمک نقدى و غیر نقدى نزد حضرت جمع شد، و در میان آن نیازمندان تقسیم کرد.(2)
همین معنى، در آیات دیگر قرآن کراراً مورد تأکید قرار گرفته، از جمله در آیه 110 سوره «بقره» مى خوانیم: وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْر تَجِدُوهُ عِنْدَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ: «نماز را بر پا دارید، و زکات را ادا کنید، و هر کار خیرى را براى خود از پیش بفرستید آن را نزد خدا خواهید یافت، خدا نسبت به اعمال شما بینا است».

* * *

1 ـ «نور الثقلین»، جلد 5، صفحه 292.
2 ـ تفسیر «درّ المنثور»، جلد 6، صفحه 201.