در دو آیه از قرآن مجید، اشاره به «حزب اللّه» شده (آیه مورد بحث و آیه 56 سوره مائده) و در یک آیه اشاره به «حزب شیطان»، در هر دو مورد که از حزب خدا سخن مى گوید، روى مسأله «حُبّ فِى اللّهِ وَ بُغْض فِى اللّهِ» و ولایت اولیاى حق، تکیه کرده است، در آیه 56 سوره «مائده» بعد از بیان مسأله «ولایت» و حکم به وجوب اطاعت خدا و اطاعت رسول، و «آن کس که در حال نماز زکات پرداخته» (امیر مؤمنان على(علیه السلام)) مى فرماید: «وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغالِبُونَ».
در آیات مورد بحث نیز، روى قطع رابطه دوستى از دشمنان خدا، تکیه مى کند، بنابراین، خط حزب اللّه همان خط ولایت و بریدن از غیر خدا و پیامبر(صلى الله علیه وآله) و اوصیاى او است.
در مقابل، به هنگام توصیف «حزب شیطان» که در آیات قبل در همین سوره به آن اشاره شده، بارزترین نشانه هاى آنها را همان نفاق و دشمنى با حق و فراموشى یاد خدا و دروغ و نیرنگ، مى شمرد.
قابل توجه این است که: در یک مورد مى گوید: «فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغالِبُونَ» و در مورد دیگر مى فرماید: «أَلا إِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» و با توجه به این که: «فلاح» نیز همراه با پیروزى و غلبه بر دشمن است، هر دو آیه به یک معنى باز مى گردد، با این قید که، «فلاح و رستگارى» مفهومى عمیق تر از مفهوم «غلبه و پیروزى» دارد; چرا که وصول به هدف را نیز مشخص مى کند.
و بر عکس، حزب شیطان را به زیانکارى و شکست و ناکامى در برنامه ها و بازماندن از مقصد، توصیف مى نماید.
مسأله «ولایت» به معنى خاص، و حبّ فى اللّه و بغض فى اللّه به معنى عام، مسأله اى است که در روایات اسلامى روى آن تأکید فراوان شده است، تا آنجا که «سلمان فارسى» به امیر مؤمنان على(علیه السلام) عرض مى کند: هر زمان خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) رسیدم، دست بر شانه من زد، و اشاره به تو کرد و فرمود: «اى سلمان! این مرد و حزبش پیروزند»! (یا أَبَا الْحَسَنِ ما أَطْلَعْتُ عَلى رَسُولِ اللّهِ إِلاّ وَ ضَرَبَ بَیْنَ کِتْفَىَّ وَ قالَ یا سَلْمانُ! هذا وَ حِزْبُهُ هُمُ الْمُفْلِحُونَ).(1)
و در مورد دوم، یعنى «ولایت عامه» در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله)مى خوانیم: وُدُّ الْمُؤْمِنِ لِلْمُؤْمِنِ فِی اللَّهِ مِنْ أَعْظَمِ شُعَبِ الْإِیمَانِ: «دوستى مؤمن نسبت به مؤمن براى خدا، از مهمترین شعبه هاى ایمان است».(2)
و در حدیث دیگرى، آمده است: «خداوند به موسى وحى فرستاد، آیا هرگز عملى براى من انجام داده اى؟ عرض کرد: آرى، براى تو نماز خوانده ام، روزه گرفته ام، انفاق کرده ام، و به یاد تو بوده ام، فرمود: اما نماز براى تو نشانه حق است ، و روزه سپر آتش، و انفاق سایه اى در محشر، و ذکر، نور است، کدام عمل را براى من بجا آورده اى اى موسى؟! عرض کرد: خداوندا خودت مرا در این مورد راهنمائى فرما»، فرمود: هَلْ وَالَیْتَ لِی وَلِیّاً؟ وَ هَلْ عَادَیْتَ لِی عَدُوّاً قَطُّ؟ فَعَلِمَ مُوسَى أَنَّ أَفْضَلَ الأَعْمَالِ الْحُبُّ فِی اللَّهِ وَ الْبُغْضُ فِی اللَّهِ!: «آیا هرگز، به خاطر من کسى را دوست داشته اى؟ و به خاطر من کسى را دشمن داشته اى؟ اینجا بود که موسى دانست: برترین اعمال، حبّ فى اللّه و بغض فى اللّه است (دوستى براى خدا و دشمنى براى خدا)».(3)
و در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: لایَمْحَضُ رَجُلٌ الْإِیْمانَ بِاللّهِ حَتّى یَکُونَ اللّهُ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ وَ وَلَدِهِ وَ أَهْلِهِ وَ مالِهِ وَ مِنَ النّاسِ کُلِّهِمْ: «هیچ کس ایمانش به خدا خالص نمى شود، مگر آن زمانى که خداوند در نظرش محبوبتر از جانش، پدر، مادر، فرزند، خانواده و مالش و همه مردم باشد».(4)
روایات در این رابطه، هم در جانب مثبت (دوستى دوستان خدا) و هم در طرف منفى (دشمنى با دوستان خدا) بسیار است که ذکر همه آنها به طول مى انجامد، بهتر است این سخن را با حدیث پر معناى دیگرى از امام باقر(علیه السلام)پایان دهیم، فرمود: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّ فِیکَ خَیْراً فَانْظُرْ إِلَى قَلْبِکَ فَإِنْ کَانَ یُحِبُّ أَهْلَ طَاعَةِ اللَّهِ وَ یُبْغِضُ أَهْلَ مَعْصِیَتِهِ فَفِیکَ خَیْرٌ وَ اللَّهُ یُحِبُّکَ وَ إِنْ کَانَ یُبْغِضُ أَهْلَ طَاعَةِ اللَّهِ وَ یُحِبُّ أَهْلَ مَعْصِیَتِهِ لَیْسَ فِیکَ خَیْرٌ وَ اللَّهُ یُبْغِضُکَ وَ الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ: «اگر بخواهى بدانى آدم خوبى هستى نگاهى به قلبت کن، اگر اهل طاعت خدا را دوست مى دارد، و اهل معصیتش را دشمن، بدان آدم خوبى هستى، و خدا تو را دوست مى دارد، و اگر اهل طاعتش را دشمن مى دارد و اهل معصیتش را دوست، خیرى در تو نیست، و خدا تو را دشمن مى دارد، و انسان همیشه با کسى است که او را دوست مى دارد»!.(5)

* * *

1 ـ این حدیث را تفسیر «برهان» از کتب اهل سنت نقل کرده است (برهان، جلد 4، صفحه 312).
2 ـ «اصول کافى»، جلد 2، حدیث 3، باب «حبّ فى اللّه».
3 ـ «سفینة البحار»، جلد 1، صفحه 199 ـ «بحار الانوار»، جلد 66، صفحه 248 ـ «کافى»، جلد 2، صفحه 126.
4 ـ «بحار الانوار»، جلد 17، صفحه 24.
5 ـ «کافى»، جلد 2، صفحه 136.