بدون شک، کسانى که در ایمان و اعمال خیر بر دیگران مقدم مى شوند، هم شجاعت و آگاهى بیشترى دارند، و هم ایثار و فداکارى فزونتر، و به همین دلیل در پیشگاه خدا یکسان نیستند، و لذا در آیات فوق، روى همین مسأله تکیه شده بود که کسانى که قبل از فتح (فتح مکّه یا حدیبیه، و یا مطلق فتوحات اسلامى) انفاق کردند و جهاد نمودند، در پیشگاه خدا با دیگران یکسان نیستند.
در حدیثى از «ابو سعید خدرى» نقل شده که مى گوید: در سال «حدیبیه» (سال ششم هجرت) ما با رسول خدا بودیم، هنگامى که به «عسفان» (مکانى نزدیک مکه ) رسیدیم فرمود: ممکن است در آینده قومى بیایند که اعمال شما را در مقایسه با اعمال خود کوچک بشمرند!
گفتیم: آنها کیانند اى رسول خدا! آیا منظور قریش است؟
فرمود: نه! آنها اهل «یمن» هستند که دلهائى رقیقتر و نرمتر از شما دارند (و اعمالى فزونتر).
گفتیم: آیا آنها از ما بهترند، اى رسول خدا؟!
فرمود: اگر براى یکى از آنها کوهى از طلا باشد و در راه خدا انفاق کند، به اندازه یک مدّ(1) یا نصف آن که شما انفاق مى کنید پاداش ندارد، بدانید این تفاوتى است میان ما مسلمانان و سایر مردم و شاهد آن، این سخن خدا است: «لایَسْتَوِی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ...».(2)
این نکته نیز، قابل توجه است که: منظور از قرض دادن به پروردگار، هر گونه انفاق در راه او است که یکى از مصادیق مهم آن کمک کردن به پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امام مسلمین مى باشد، تا در مصارف لازم براى اداره حکومت اسلامى به کار گیرد.
لذا در روایتى در «کافى» از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: إِنَّ اللّهَ لَمْ یَسْئَلْ خَلْقَهُ مِمّا فِى أَیْدِیْهِمْ قَرْضاً مِنْ حاجَة بِهِ إِلى ذلِکَ، وَ ما کانَ لِلّهِ مِنْ حَقٍّ فَإِنَّما هُوَ لِوَلِیِّهِ: «خداوند از بندگانش وامى مطالبه نکرده است به خاطر احتیاج خویش، آنچه از حقوق براى خدا است، براى ولىّ و نماینده او است».(3)
و در حدیث دیگرى از امام کاظم(علیه السلام) ذیل آیه مورد بحث (مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللّهَ...) آمده است: نَزَلَتْ فِى صِلَةِ الْإِمامِ: «این آیه در مورد هدیه و کمک به امام نازل شده است».(4)

* * *

1 ـ ظاهراً منظور یک مدّ طعام است (کمتر از یک کیلو).
2 ـ «درّ المنثور»، جلد 6، صفحه 172.
3 ـ تفسیر «صافى»، صفحه 522.
4 ـ همان مدرک.