چرا روز سختى نباشد؟ در حالى که تمام عوامل ترس و وحشت، مجرمان را احاطه مى کند.
از یکسو، هنگامى که نامه اعمالشان به دست آنها داده مى شود، فریادشان برمى خیزد: یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْکِتابِ لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً إِلاّ أَحْصاها: «اى واى بر ما! این چه کتابى است که هیچ کار بزرگ و کوچکى نیست مگر این که در آن منعکس است»؟(1)
از سوى دیگر، اگر کمترین کار نیک یا بد انجام داده باشند، حساب همه آنها با نهایت دقت بررسى مى شود: إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّة مِنْ خَرْدَل فَتَکُنْ فِی صَخْرَة أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللّهُ إِنَّ اللّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ: «اگر به اندازه وزن دانه خردلى (عمل نیک یا بد) در دل سنگى یا در گوشه اى از آسمان ها یا زمین نهفته باشد، خداوند آن را براى حساب حاضر مى سازد، چرا که خداوند دقیق و آگاه است».(2)
از سوى سوم، در آنجا هیچ گونه راه جبرانى وجود ندارد، و هیچ عذرى مسموع نیست، و راه بازگشت مطلقاً بسته است، چنان که قرآن مى فرماید: وَ اتَّقُوا یَوْماً لاتَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَفْس شَیْئاً وَ لایُقْبَلُ مِنْها شَفاعَةٌ وَ لا یُؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ: «از آن روز بترسید که کسى جاى دیگرى را در مجازات نمى گیرد، نه شفاعتى از او پذیرفته مى شود، نه غرامت و بدل قبول خواهد شد، و نه کسى به یارى آنها برمى خیزد».(3)
و نیز مى خوانیم: وَ لَوْ تَرى إِذْ وُقِفُوا عَلَى النّارِ فَقالُوا یا لَیْتَنا نُرَدُّ وَ لانُکَذِّبَ بِآیاتِ رَبِّنا وَ نَکُونَ مِنَ الْمؤمنینَ: «اگر حال آنها را ببینى هنگامى که در برابر آتش دوزخ ایستاده اند و مى گویند اى کاش بار دیگر به دنیا باز مى گشتیم، و آیات پروردگارمان را تکذیب نمى کردیم، و از مؤمنان بودیم» (ولى از آنها پذیرفته نمى شود).(4)
و از سوى چهارم، عذاب الهى به اندازه اى شدید است که مادران، فرزندان خود را فراموش کرده، بارداران سقط جنین مى کنند، و مردم گیج و مست به نظر مى رسند، در حالى که مست نیستند، ولى عذاب خداوند شدید است» (یَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَة عَمّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ کُلُّ ذاتِ حَمْل حَمْلَها وَ تَرَى النّاسَ سُکارى وَ ما هُمْ بِسُکارى وَ لکِنَّ عَذاب اللّهِ شَدِیْدٌ).(5)
به این دلیل، گنهکاران به قدرى گرفتار اضطراب و وحشت مى شوند که دوست دارند هر چه در جهان است بدهند و از عذاب الهى نجات یابند: یَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ یَفْتَدِی مِنْ عَذابِ یَوْمِئِذ بِبَنِیهِ * وَ صاحِبَتِهِ وَ أَخِیهِ * وَ فَصِیلَتِهِ الَّتِی تُؤْوِیهِ * وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ یُنْجِیهِ * کَلاّ إِنَّها لَظى: «مجرم آرزو مى کند براى نجات از عذاب آن روز، فرزندانش را بدهد * و همسر و برادر * و خویشاوندانش را که در مشکلات پناهگاه او بودند * تمام کسانى را که در روى زمین هستند فدا کند تا از عذاب الهى رهائى یابد * اما فایده اى ندارد، آتش برافروخته جهنم است که در انتظار اوست»(6).
آیا با این اوصاف، و اوصاف تکان دهنده دیگرى که در سایر آیات قرآن منعکس است، ممکن است آن روز، روز سخت و دردناک و اندوه زائى نباشد؟ (خداوند همه ما را در پناه لطفش در آن روز محفوظ دارد).

* * *

1 ـ کهف، آیه 49.
2 ـ لقمان، آیه 16.
3 ـ بقره، آیه 48.
4 ـ انعام، آیه 27.
5 ـ حج، آیه 2.
6 ـ معارج، آیات 11 تا 15.