این آیه، همچنان توصیفى است براى سرنوشت دو گروه کافر و مؤمن که یکى داراى اعمال صالح و دیگرى اعمال زشت و ننگینى است که در نظرش تزیین شده.
در این آیه از شش نوع مواهب بهشتیان، و دو نوع کیفرهاى سخت و دردناک دوزخیان، پرده برداشته و عاقبت کار این دو گروه را مشخص مى کند.
در میان نعمت هاى بهشتیان از چهار نهر، که هر کدام مایع و محتوائى مخصوص به خود دارد نام مى برد، و سپس سخن از میوه هاى بهشتى است، و سرانجام از بعضى مواهب معنوى سخن مى گوید.
نخست مى فرماید: «بهشتى که به پرهیزگاران وعده داده شده، در آن نهرهائى است از آب صاف و خالص که هیچ گونه دگرگونى در بوى آن حاصل نشده است» (مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِیها أَنْهارٌ مِنْ ماء غَیْرِ آسِن).(1)
«آسن» به معنى «بدبو» است، بنابراین «ماء غیر آسن» یعنى آبى که بر اثر طول ماندن یا غیر آن بوى آن دگرگون نشده است، این نخستین قسمت از نهرهاى بهشتى است که در آن صرفاً آب زلال خوشبو و خوش طعم جارى است.
پس از آن مى افزاید: «و نهرهائى از شیر که طعم آن دگرگون نگشته است» (وَ أَنْهار مِنْ لَبَن لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ).
اصولاً، آنجا جاى فساد و تباهى نیست و مواد غذائى بهشتى، با گذشت زمان دگرگون نمى شود، این عالم دنیا است که به خاطر وجود انواع میکرب هاى مخرب، مواد غذائى به سرعت به سوى فساد مى رود.
بعد، به سراغ سومین قسمت از نهرهاى بهشتى رفته، مى گوید: «و نهرهائى از شراب طهور که مایه لذت نوشندگان است»! (وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْر لَذَّة لِلشّارِبِینَ).
و بالاخره، چهارمین و آخرین قسمت از نهرهاى بهشتى را به این صورت بیان مى کند: «و نهرهائى از عسل مصفا» (وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَل مُصَفًّى).
علاوه بر این نهرهاى گوناگون که هر کدام به منظورى آفریده شده، در پنجمین موهبت، سخن از انواع میوه هاى بهشتى به میان آورده مى افزاید: «و براى آنها در بهشت از تمام انواع میوه ها موجود است» (وَ لَهُمْ فِیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ).(2)
میوه هاى رنگارنگ، با طعم ها و عطرهاى متفاوت، آنچه در تصور بگنجد یا انواعى که امروز حتى تصورش براى ما ممکن نیست، همه، در اختیار آنها است.
و بالاخره، در ششمین موهبت، که بر خلاف مواهب مادى قبلى، جنبه معنوى و روحانى دارد مى گوید: «و براى آنها است آمرزشى از سوى پروردگارشان» (وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ).
رحمتى عظیم و گسترده، که تمام لغزش هاى آنها را مى پوشاند، و به آنها اطمینان و آرامش مى بخشد، و محبوب درگاه حق مى کند، و مصداق: رَضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ: «هم خداوند از آنها خشنود است، و هم آنها از خدا خشنودند; این، رستگارى بزرگ است»(3) مى شوند.
و به این ترتیب، مؤمنان پاکدل و صالح، از انواع مواهب مادى و معنوى در بهشت جاویدان، در جوار رحمت الهى، برخوردارند.
اکنون ببینیم گروه مقابل آنها، چه سرنوشتى خواهند داشت؟ در دنباله آیه مى فرماید: «آیا این گروه، همانند کسانى هستند که در آتش دوزخ، خلود دارند، و از آب جوشان و سوزانى نوشانده مى شوند که امعاء آنها را از هم متلاشى مى کند»؟! (کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِی النّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ).(4)
«امعاء» جمع «معى» (بر وزن سعى) و «معا» (بر وزن غنا) به معنى روده است، و گاه به تمام آنچه در درون شکم وجود دارد، نیز گفته مى شود و پاره شدن آنها، اشاره به شدت سوزندگى و حرارت این نوشابه وحشتناک دوزخى است.

* * *

1 ـ درباره ترکیب این آیه شریفه مفسران بحث هاى فراوانى دارند از همه مناسب تر این است که گفته شود: «مَثَلُ الْجَنَّة» مبتدا است و خبر آن محذوف است و در تقدیر چنین مى باشد: «مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ جَنَّةٌ فِیها أَنْهارٌ» در حقیقت این آیه شبیه آیه 35 سوره «رعد» است که مى گوید: «مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَاالْاَنْهارٌ».
2 ـ جمله محذوفى دارد و در تقدیر چنین است: «لَهُمْ فِیها اَنْواعٌ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ».
3 ـ مائده، آیه 119.
4 ـ باز در ترکیب این جمله، بحث هاى زیادى شده و مناسب تر از همه، این است آیه، تقدیرى دارد و آن چنین است: «أَفَمَنْ هُوَ خالِدُ الْجَنَّةِ الَّتِى هذِهِ صِفاتُهُ کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِی النّارِ».