گفتیم: سوره «دخان» با بیان عظمت و عمق آیات قرآن شروع شده است، و با آیات فوق که آن هم بیانگر تأثیر عمیق آیات قرآن است، پایان مى گیرد، تا آغاز سوره با انجامش هماهنگ باشد، و آنچه در میان این آغاز و انجام بیان شده نیز، تأکیدى است بر مواعظ و اندرزهاى قرآن.
مى فرماید: «ما این قرآن را بر زبان تو آسان کردیم تا آنها متذکر شوند» (فَإِنَّما یَسَّرْناهُ بِلِسانِکَ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ).
با این که محتوایش فوق العاده عمیق، و ابعادش بسیار گسترده است، ساده، روان، همه کس فهم، و قابل استفاده براى همه قشرهاست، مثال هایش زیبا، تشبیهاتش طبیعى و رسا، داستان ها واقعى و آموزنده، دلائلش روشن و محکم، بیانش فشرده و پر محتوا، و در عین حال شیرین و جذاب که تا اعماق قلوب انسان ها نفوذ مى کند، بى خبران را آگاه، و دل هاى آماده را متذکر سازد.
بعضى از مفسران، تفسیر دیگرى براى این آیه ذکر کرده اند، که مطابق آن منظور این است: «تو با این که درس نخوانده اى، به سهولت و راحتى مى توانى این آیات پر محتوا را که بیانگر وحى و اعجاز الهى است قرائت کنى».
ولى تفسیر اول مناسب تر به نظر مى رسد، و در واقع این آیه شبیه آیه اى است که در سوره «قمر» چند بار تکرار شده است: وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِر: «ما قرآن را براى یادآورى آسان ساختیم; آیا کسى هست که متذکر شود»؟!
* * *
ولى از آنجا که با همه این اوصاف، باز گروهى در برابر کلام حق تسلیم نمى شوند، در آخرین آیه، آنها را مورد تهدید قرار داده، مى گوید: «اگر با این همه، آنها پذیرا نشوند، تو منتظر باش، آنها نیز منتظرند»! (فَارْتَقِبْ إِنَّهُمْ مُرْتَقِبُونَ).
تو منتظر وعده هاى الهى در زمینه پیروزى بر کفار باش، و آنها منتظر شکست باشند.
تو منتظر مجازات دردناک الهى درباره این قوم لجوج و ستمگر باش، آنها نیز در پندار خود انتظار شکست و ناکامى تو را مى کشند، تا معلوم شود کدام یک از این دو انتظار صحیح است؟!
بنابراین، هرگز نباید از این آیه، چنین نتیجه گیرى کرد که، خداوند به پیامبرش دستور مى دهد به کلى دست از تبلیغ آنها بکشد، و تلاش ها و کوشش هایش را متوقف سازد، و تنها به انتظار قناعت کند، بلکه این یک نوع تهدید است که براى بیدار ساختن افراد لجوج به کار مى رود.
* * *
