1 ـ «یَتَسائَلُون» از ماده «سؤال» به معنى پرسش کردن از یکدیگر است،اشاره به این که: هر کدام از بهشتیان از دوستان خود سؤال مى کنند، و وضع گذشته آنها را جویا مى شوند; چرا که یادآورى این مسائل، و نجات از آن همه درد و رنج، و رسیدن به این همه مواهب، خود نیز لذتى است، درست همانطور که انسان هنگامى که از سفر خطرناکى باز مى گردد، و در محیط امن و امان مى نشیند، با همسران خود، وضع گذشته را گفتگو کرده و از نجاتشان اظهار خوشحالى مى کنند.
* * *
2 ـ «مُشْفِقِین» از ماده «اشفاق»، به طورى که «راغب» در «مفردات» مى گوید: به معنى «توجه آمیخته با ترس» است، هنگامى که با کلمه «من» متعدى شود، مفهوم «خوف» در آن ظاهرتر است، و هنگامى که با کلمه «فى» متعدى گردد، مفهوم «توجه و عنایت» در آن بیشتر است.
این کلمه، در اصل از ماده «شفق» گرفته شده، که همان روشنى آمیخته با تاریکى است.
اکنون، باید دید آنها در دنیا از چه چیز بیم داشتند، و نسبت به چه چیز توجه و عنایت؟
در اینجا سه احتمال وجود دارد، که ما همه را در تفسیر آیه جمع کردیم، زیرا منافاتى در میان آنها نیست (ترس از خداوند و توجه به نجات خویشتن ـ ترس از انحراف خانواده و توجه به امر تربیت آنها ـ و ترس از دشمنان و توجه به حفظ خویش در برابر آنان) هر چند، با توجه به آیات بعد، مخصوصاً جمله فَمَنَّ اللّهُ عَلَیْنا وَ وَقانا عَذابَ السَّمُومِ: «خداوند بر ما منت گذارد و از عذاب کشنده حفظ کرد»، معنى اول مناسب تر به نظر مى رسد.
* * *
3 ـ تعبیر به «فِى أَهْلِنا» که در اینجا معنى گسترده اى دارد، و همه فرزندان و همسران و دوستان و یاران را شامل مى شود، اشاره به این است که انسان قاعدتاً در میان چنین جمعى از همه جا بیشتر احساس امنیت مى کند، وقتى در میان آنان خائف و بیمناک باشد، وضع او در حالات دیگر معلوم است.
این احتمال نیز وجود دارد که این تعبیر، اشاره به کسانى است که در میان خانواده اى غیر مؤمن گرفتار بوده اند، و حتى از خود آنها مى ترسیدند، ولى در عین حال مقاومت کردند و با تکیه بر لطف الهى، استقلال خود را حفظ نموده، و همرنگ جماعت آنها نشده اند.
* * *
4 ـ «سَمُوم» به معنى حرارتى است که در «مسام» بدن (سوراخ هاى بسیار ریز که در سطح پوست قرار دارد) داخل مى شود، و انسان را آزار مى دهد یا مى کشد، و «باد سموم» نیز چنین بادى را گویند، و «عذاب سموم» نیز چنین عذابى است، اطلاق کلمه «سم» به مواد کشنده نیز به خاطر نفوذشان در تمام بدن است.
* * *
5 ـ «بَرّ»، چنان که «راغب» در «مفردات» مى گوید، در اصل به معنى خشکى است (در مقابل بحر و دریا) سپس، به کسانى که اعمال نیکشان گسترده و وسیع است، این لفظ اطلاق شده، و از همه شایسته تر براى این نام، ذات پاک خداوند است که نیکى او همه جهانیان را فرا گرفته است.
* * *
