ادیان الهى، و مکتب هاى آسمانى، که در برابر طاغوت ها و جبّاران ظاهر شدند، در آغاز، به وسیله گروه اندکى عرضه شد، آنها اگر مى خواستند از کمى نفرات وحشت کنند، و کثرت مخالفان را دلیل بر حقّانیّت آنها بشمرند، هرگز این مکتب ها رشد نمى کرد.
اصل اساسى که بر تمام برنامه هاى آنها حاکم بود، همان است که امیرمؤمنان على(علیه السلام) در گفتار پرمحتوایش بیان فرموده: أَیُّهَا النّاسُ لاتَسْتَوحِشُوا فِی طَرِیقِ الْهُدى لِقِلَّةِ اَهْلِهِ: «اى مردم در طریق هدایت، از کمى نفرات هرگز وحشت نکنید».(1)
«مؤمن آل فرعون» سمبلى بود از این مکتب، و رهروى بود از پیشقدمان این راه، و نشان داد که، یک انسان با عزم و اراده راسخ ناشى از ایمان، مى تواند حتى در اراده فراعنه جبّار، اثر بگذارد و پیامبر بزرگى را از خطر برهاند.
 تاریخ زندگى این مرد شجاع و هوشیار، نشان مى دهد که همیشه باید حرکات طرفداران حق، حساب شده باشد، گاه باید ایمان را اظهار کرد و فریاد کشید، گاه باید براى هدفهاى «کوتاه مدت» و «دراز مدت» ایمان را مکتوم داشت،و «تقیه» چیزى جز این نیست که انسان به خاطر هدفهاى مقدسش، اعتقاد خود را در مقطع خاصى مکتوم دارد.
همان گونه که مجهز بودن به سلاح ظاهرى، براى درهم کوبیدن دشمن لازم است، سلاح برنده منطق نیز ضرورى است که تأثیرش از سلاح ظاهر، به مراتب بیشتر است; لذا کارى را که «مؤمن آل فرعون» با منطق خود انجام داد در آن شرائط خاص از هیچ سلاحى ساخته نبود.
و بالاخره، داستان «مؤمن آل فرعون» نشان مى دهد که، خدا این گونه افراد با ایمان را تنها نمى گذارد، و در برابر خطرات، در پناه لطف خودش قرار مى دهد.
این نکته نیز قابل توجه است که «مؤمن آل فرعون»، طبق بعضى از روایات سرانجام به شهادت رسید، و این که قرآن مى گوید: خداوند او را از توطئه هاى شوم فرعونیان رهائى بخشید، منظور این است که او را از انحراف عقیده و تحمیل کفر و شرک بر او، حفظ کرد.(2)

* * *

1 ـ «نهج البلاغه» خطبه 201.
2 ـ در کتاب «محاسن برقى» آمده است از «امام صادق»(علیه السلام) درباره تفسیر «فَوَقاهُ اللّه سَیِّئاتِ ما مَکَرُوا» سؤال کردند، فرمود: «اَما لَقَدْ سَطَوا عَلَیْهِ وَ قَتَلُوهُ وَ لکِنْ اَتَدْرُونَ ما وَقاهُ؟ وَقاهُ اَنْ یَفْتِنُوهُ فِی دینِهِ» (نور الثقلین، جلد 4، صفحه 521).