در آیات فوق خواندیم: پیامبر(صلى الله علیه وآله) یکى از افتخارات خود را این مى شمرد که از متکلفان نیست.
در روایات اسلامى بحث هاى فراوانى درباره نشانه هاى «متکلفین» و علائم آنها آمده است:
در حدیثى که در تفسیر «جوامع الجامع» از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده، مى خوانیم: لِلْمُتَکَلِّفِ ثَلاثُ عَلامات: یُنازِعُ مَنْ فَوْقَهُ، وَ یَتَعاطى ما لایَنالُ، وَ یَقُولُ ما لایَعْلَمُ!: «متکلف سه نشانه دارد: پیوسته با کسانى که مافوق او هستند نزاع و پرخاشگرى مى کند، به دنبال امورى است که به آن هرگز نمى رسد، و سخن از مطالبى مى گوید که از آن آگاهى ندارد»!.(1)
همین مضمون، به عبارت دیگرى از امام صادق(علیه السلام) در کلمات «لقمان حکیم» نیز آمده است.
در حدیث دیگرى از وصایاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) به على(علیه السلام) مى خوانیم: لِلْمُتَکَلِّفِ ثَلاثُ عَلامات: یَتَمَلَّقُ اِذا حَضَرَ، وَ یَغْتابُ اِذا غابَ، وَ یَشْمَتُ بِالْمُصِیْبَةِ: «متکلف سه نشانه دارد: در حضور تملق مى گوید.
در غیاب غیبت مى کند.
و به هنگام مصیبت زبان به شماتت مى گشاید»!.(2)
باز در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: المُتَکَلِّفُ مُخْطِىءٌ وَ اِنْ أَصابَ...، وَ المُتَکَلِّفُ لایَسْتَجْلِبُ فِى عاقِبَةِ أَمْرِهِ اَلاَّ الْهَوانَ، وَ فِى الْوَقْتِ اِلاَّ التَّعَبَ وَ الْعَناءَ وَ الشِّقاءَ، وَ المُتَکَلِّفُ ظاهِرُهُ رِیاءٌ وَ باطِنُهُ نِفاقٌ، فَهُما جَناحانِ بِهِما یَطِیْرُ المُتَکَلِّفُ، وَ لَیْسَ فِى الْجُمْلَةِ مِنْ أَخْلاقِ الصّالِحِیْنَ، وَ لا مِنْ شِعارِ الْمُتَّقِیْنَ التَکَلُّفُ فِى أَىِّ باب کان، قالَ اللّهُ تَعالى لِنَبِیِّهِ: قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْر وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِیْنَ:
«متکلف خطاکار است هر چند ظاهراً به حقیقت رسد.
متکلف در عاقبت کار، جز پستى و خوارى نتیجه اى نخواهد گرفت، و امروز نیز جز رنج و زحمت و ناراحتى بهره اى ندارد.
متکلف ظاهرش ریا، و باطنش نفاق است، و پیوسته با این دو بال پرواز مى کند!
خلاصه تکلف، از اخلاق صالحین و شعار متقین نیست، تکلف در هر چه بوده باشد، خداوند به پیامبرش مى فرماید: بگو من از شما پاداشى نمى طلبم و از متکلفان نیستم».(3)
از مجموع این روایات به خوبى استفاده مى شود، متکلفان کسانى هستند که از جاده حق و عدالت و راستى و درستى قدم بیرون نهاده، واقعیت ها را نادیده مى گیرند، به پندارها روى مى آورند، از امورى که آگاهى ندارند، خبر مى دهند، و در امورى که نمى دانند دخالت مى کنند، ظاهر و باطنشان دوتاست، و حضور و غیابشان متضاد است، خود را به رنج و زحمت مى افکنند، و نتیجه اى جز سرشکستگى و بدبختى به دست نمى آورند، و پرهیزگاران و صالحان از این «صفت» به کلى پاک و منزهند.

پروردگارا! به ما توفیقى عنایت فرما که تمام آثار تکلف و نفاق و تمرد و طغیان را از خود برانیم
خداوندا! ما را در صف مخلصانى قرار ده، که آنها را در کنف حمایت خودت حفظ مى کنى و شیطان اغواگر از آنها مأیوس است!
بارالها! به ما آن بیدارى و هوشیارى را مرحمت کن که براى احیاى محتواى این قرآن بزرگ به پاخیزیم، نیروهاى مسلمانان را در سراسر جهان بسیج کنیم، یکدل و یک زبان، در راه تو گام برداریم، و دشمنان حق و حقیقت را در هم بشکنیم.

آمِیْنَ یا رَبَّ الْعالَمِیْنَ
پایان سوره «ص»
دوشنبه 9 / شوّال المعظّم / 1404
18 / 4 / 1363

1 ـ «جوامع الجامع»، مطابق نقل تفسیر «المیزان»، جلد 17، صفحه 243.
2 ـ «نور الثقلین»، جلد 4، صفحه 473.
3 ـ «بحار الانوار»، جلد 73، صفحه 394.