گفتیم: آیات آخر این سوره، در حقیقت وسیله اى است براى دلدارى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مؤمنان راستین، و تهدیدى است براى کفار لجوج.
دو آیه نخست از آیات مورد بحث، همان است که قبلاً هم آمده بود، و بار دیگر براى تأکید در اینجا تکرار مى شود، با لحنى تهدیدآمیز مى فرماید: «از آنها روى بگردان و آنان را به حال خود واگذار تا مدت معینى» (وَ تَوَلَّ عَنْهُمْ حَتّى حِین).

«لجاجت و کارشکنى آنها و تکذیب و انکارشان را بنگر، که آنها نیز به زودى نتیجه کار خود را مى نگرند»! (وَ أَبْصِرْ فَسَوْفَ یُبْصِرُونَ).
این تکرار، چنان که گفتیم: به خاطر تأکید است که آنها بدانند این یک مسأله قطعى است که به زودى مجازات، شکست و ناکامى خود را خواهند دید، و به نتائج مرارت بار اعمالشان گرفتار مى شوند و پیروزى مؤمنان نیز قطعى و مسلّم است.
یا به خاطر این است که نخست، آنها را به مجازات دنیا تهدید مى کند و بار دوم، به مجازات و کیفر الهى در آخرت.

پس از آن سوره را با سه جمله پرمعنى، درباره «خداوند»، «پیامبران» و «جهانیان» پایان مى دهد.
مى فرماید: «منزه است پروردگار تو، پروردگار عزت و قدرت، از این توصیف هاى بى اساسى که مشرکان و جاهلان مى کنند» (سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا یَصِفُونَ).
گاه، فرشتگان را دختران او مى نامند، گاه، در میان او و «جنّ» نسبى قائل مى شوند، و گاه، موجودات بى ارزشى همچون قطعات سنگ و چوب را همردیف او قرار مى دهند.
تکیه بر «عزّت» (قدرت مطلق و شکست ناپذیر) در حقیقت، به معنى کشیدن خط بطلان بر تمام این معبودهاى خیالى است.
در آیات این سوره گاه، سخن از تسبیح و تنزیه «عباد اللّه المخلصین» به میان آمده، و گاه، سخن از «تسبیح فرشتگان»، و در اینجا سخن از «تسبیح و تنزیه خداوند» نسبت به ذات پاکش مى باشد.

و در جمله دوم، همه پیامبران را مورد لطف بى پایان خویش قرار داده مى گوید: «سلام بر رسولان» (وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِینَ).
سلامى که نشانه سلامت و عافیت از هر گونه عذاب و کیفر روز قیامت است، سلامى که امان در برابر شکست ها و دلیل بر پیروزى بر دشمنان است.
قابل توجه این که: در آیات این سوره بر بسیارى از پیامبران جداگانه سلام فرستاده، در آیه 79 فرمود: «سَلامٌ عَلى نُوح فِی الْعالَمِینَ»، در آیه 109: «سَلامٌ عَلى إِبْراهِیمَ»، و در آیه 120: «سَلامٌ عَلى مُوسى وَ هارُونَ» و در آیه 130: «سَلامٌ عَلى إِلْ یاسِینَ».
اما در اینجا تمام این سلام ها و غیر اینها را در یک جمله خلاصه و جمع بندى کرده مى فرماید: «سلام بر همه پیامبران مرسل».

و سرانجام در آخرین جمله، سخن را با حمد الهى پایان داده مى گوید: «حمد و ستایش مخصوص خداوندى است که پروردگار جهانیان است» (وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ).
سه آیه اخیر، مى تواند اشاره و مرورى اجمالى، بر تمام این مسائل این سوره باشد، چرا که بخش مهمى از این سوره، پیرامون توحید و مبارزه با انواع شرک بود، و آیه اول با تسبیح و تنزیه خداوند، از توصیف هاى مشرکان همه را بازگو مى کند.
بخش دیگرى، از این سوره، بیان گوشه هائى از حالات هفت پیامبر بزرگ بود، آیه دوم اشاره اى به آنها است.
و بالاخره، بخش دیگرى از نعمت هاى الهى، مخصوصاً انواع نعمت هاى بهشتى، و پیروزى جنود الهى بر لشکر کفر سخن مى گفت، و حمد و ستایش خدا در پایان کار اشاره اى به همه اینها است.
بعضى از مفسران، تحلیل دیگرى در مورد آیات سه گانه آخر این سوره دارند، و آن این است:
مهمترین مسائلى که انسان را به خود مشغول مى دارد معرفت سه چیز است: نخست، معرفت خداوند عالم به مقدار توانائى بشر، و آخرین کارى که انسان در این زمینه مى تواند انجام دهد سه امر است:
منزه دانستن او از آنچه شایسته مقام او نیست که با لفظ «سبحان» بیان شده.
و توصیف او به تمام صفات کمال، که با کلمه «ربّ» که دلیل بر حکمت و رحمت خداوند و مالکیت و تربیت موجودات است اشاره شده.
و منزه بودن از هر گونه شریک و نظیر، که در جمله «عَمّا یَصِفُون» آمده است.
دومین مسأله مهم در زندگانى انسان ها، مسأله تکمیل نقائص است که آن نیز بدون وجود رهبران الهى و ارشادکنندگان آسمانى، ممکن نیست، و جمله «سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِیْن»، اشاره اى به آن است.
سومین مسأله مهم در زندگى انسان این است: که بداند سرنوشت او بعد از مردن چگونه خواهد بود؟ در اینجا توجه به نعمت هاى «ربّ العالمین» و مقام غنا و رحمت و لطف او، به انسان آرامش مى دهد ـ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِیْن.(1)

1 ـ تفسیر «کبیر فخر رازى»، جلد 26، صفحه 173.