به تناسب بحثى که در آیات فوق، درباره افزایش و کاستى عمر به فرمان پروردگار آمده، جمعى از مفسران به پیروى از روایاتى که در این زمینه وارد شده، بحثهائى در زمینه طول عمر و کوتاهى آن کرده اند.
البته یک سلسله عوامل طبیعى در افزایش یا کوتاهى عمر، دخالت دارند، که بسیارى از آنها براى بشر تاکنون شناخته شده است، همانند: تغذیه صحیح دور از افراط و تفریط، کار، و حرکت مداوم، پرهیز از هر گونه مواد مخدر و اعتیادهاى خطرناک، و مشروبات الکلى، دورى از هیجانات مداوم، و داشتن ایمان قوى، که بتواند انسان را در ناملایمات زندگى، آرامش و قدرت بخشد.
ولى علاوه بر اینها، عواملى وجود دارد که ارتباط ظاهرى آن، با مسأله طول عمر بر ما چندان روشن نیست، اما در روایات اسلامى، دقیقاً روى آن تأکید شده است، به عنوان نمونه، به چند روایت زیر توجه فرمائید:
الف ـ پیغمبر گرامى(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: إِنَّ الصَّدَقَةَ وَ صِلَةَ الرَّحِمِ تَعْمُرانِ الدِّیارِ، وَ تَزِیدانِ فِى الْأَعْمارِ!: «انفاق در راه خدا و صله رحم، خانه ها را آباد، و عمرها را طولانى مى کند»!(1)
ب ـ در حدیث دیگرى از همان بزرگوار آمده است: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَبْسُطَ فِى رِزْقِهِ وَ یُنْسى لَهُ فِى أَجَلِهِ فَلْیَصِلْ رَحِمَهُ: «کسى که دوست دارد رزقش افزون، و اجلش به تأخیر افتد، صله رحم به جا آورد».(2)
ج ـ در مورد بعضى از معاصى، مانند «زنا»، مخصوصاً احادیثى وارد شده است که از عمر انسان مى کاهد، از جمله، در حدیث معروف پیامبر(صلى الله علیه وآله) که
مى فرماید: یا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِینَ إِیّاکُمْ وَ الزِّنا فَإِنَّ فِیْهِ سِتَّ خِصال: ثَلاثٌ فِى الدُّنْیا، وَ ثَلاثٌ فِى الْآخِرَةِ، أَمَّا الَّتِى فِى الدُّنْیا فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِالْبَهاء، وَ یُورِثُ الْفَقْرَ، وَ یَنْقُصُ الْعُمْرَ: «اى مسلمانان! از زنا بپرهیزید که شش پیامد سوء دارد: سه چیز در دنیا، و سه چیز در آخرت، اما آن سه که در دنیا است: بهاء و نورانیت را از انسان مى برد، فقر و تنگدستى ببار مى آورد، و از عمر انسان مى کاهد».(3)
د ـ امام باقر(علیه السلام) مى فرماید: الْبِرُّ وَ الصَّدَقَةُ السِّرِّ یَنْفِیانِ الْفَقْرَ وَ یَزِیدانِ فِی الْعُمُرِ وَ یَدْفَعانِ سَبْعِیْنَ مِیتَةَ السَّوْءِ: «نیکوکارى و انفاق پنهانى فقر را بر طرف ساخته، عمر را افزون مى کند، و از هفتاد گونه مرگ و میر بد جلوگیرى به عمل مى آورد».(4)
درباره بعضى از گناهان دیگر، مانند ظلم، بلکه مطلق گناهان نیز در احادیث، اشاراتى آمده است.
بعضى از مفسران که نتوانسته اند میان «اجل حتمى» و «اجل معلق» فرق بگذارند، به این گونه احادیث حمله کرده، و آن را مخالف نصوص قرآنى دانسته اند، که حد عمر انسان را ثابت و لایتغیر مى داند.(5)

1 و 2 ـ تفسیر «نور الثقلین»، جلد 4، صفحات 354 و 355.
3ـ همان مدرک.
4 ـ «سفینة البحار»، جلد 2، صفحه 23، ماده «صدقه».
5 ـ تفسیر «آلوسى»، جلد 22، صفحه 164، ذیل آیات مورد بحث.