در تعقیب آیات گذشته که در آنها از برنامه مشرکان و کسانى که کفران نعمت هاى الهى کردند و سرانجام به دارالبوار کشیده شدند سخن مى گفت، در آیات مورد بحث سخن از برنامه بندگان راستین و نعمت هاى بى انتهاى اوست که بر مردم نازل شده. مى گوید: «به بندگان من که ایمان آورده اند بگو نماز را به پا دارند و از آنچه به آنها روزى داده ایم، در پنهان و آشکار، انفاق کنند» (قُلْ لِعِبَادِىَ الَّذِینَ آمَنُوا یُقِیمُوا الصَّلَوةَ وَ یُنفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلاَنِیَةً).
«پیش از آنکه روزى فرارسد که نه در آن خرید و فروش است (تا بتوان از این راه، سعادت و نجات از عذاب را براى خود خرید) و نه دوستى» به درد مى خورد (مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِىَ یَوْمٌ لاَ بَیْعٌ فِیهِ وَ لاَ خِلاَلٌ).
*
آن گاه به معرّفى خدا از طریق نعمت هایش مى پردازد، به گونه اى که عشق او را در دل ها زنده مى کند و انسان را به تعظیم در برابر عظمت و لطفش وامى دارد، زیرا این یک امر فطرى است که انسان نسبت به کسى که به او کمک کرده و لطف و رحمتش شامل حال اوست علاقه و عشق پیدا مى کند. این موضوع را ضمن آیاتى چند چنین بیان مى دارد:
«خداوند همان کسى است که آسمان ها و زمین را آفرید» (اللهُ الَّذِى خَلَقَ السَّمَـوَاتِ وَالْأَرْضَ).
«و از آسمان آبى نازل کرد; و با آن میوه ها(ى مختلف) را براى روزىِ شما (از زمین) بیرون آورد» (وَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَکُمْ).
«و کشتى ها را مسخّر شما گردانید» هم از نظر موادّ ساختمانى آن که در طبیعت آفریده است و هم از نظر نیروى محرّکه آن که بادهاى منظّم سطح اقیانوس هاست (وَ سَخَّرَ لَکُمُ الْفُلْکَ).
«تا بر صفحه اقیانوس ها به فرمان او به حرکت درآیند»، سینه آب ها را بشکافند و به سوى ساحل مقصود پیش روند و انسان ها و وسایل مورد نیازشان را از نقطه اى به نقاط دیگر به آسانى حمل کنند (لِتَجْرِىَ فِى الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ).
«و نهرها را (نیز) مسخّر شما نمود» (وَ سَخَّرَ لَکُمُ الْأَنهَارَ).
تا از آب حیات بخش آنها زراعت ها را آبیارى کنید و هم خود و دام هایتان سیراب شوید و هم در بسیارى از اوقات، سطح آنها را به عنوان یک جادّه هموار، مورد بهره بردارى قرار دهید و با کشتى ها و قایق ها از آنها استفاده کنید و نیز از ماهیان و حتّى صدف هایى که در اعماقشان موجود است بهره گیرید.
*
علاوه بر موجودات زمین، «خورشید و ماه را ـ که دائماً با برنامه منظّمى در حرکت اند ـ به تسخیر شما درآورد» (وَ سَخَّرَ لَکُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَائِبَیْنِ).(1)
«و (افزون بر موجودات این جهان و حالات عارضى آنها) شب و روز را (نیز) مسخّر شما ساخت» (وَ سَخَّرَ لَکُمُ الَّیْلَ وَالنَّهَارَ).
ثابت است و چون خورشید و ماه میلیون ها سال با روش ثابت و معیّنى، به برنامه نورافشانى و تربیت موجودات زنده و ایجاد جزر و مد در دریاها و اقیانوس ها و خدمات دیگر ادامه مى دهند، تعبیرى بهتر از «دائبین» براى آنها تصّور نمى شود.
 *
«و از هر چیزى که از او خواستید (و از نظر جسم و جان فرد و اجتماع، و سعادت و خوشبختى به آن نیاز داشتید) به شما داد» (وَ آتَیکُمْ مِنْ کُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ).
«و (به این ترتیب) اگر (بخواهید) نعمت هاى خدا را بشمارید، هرگز آنها را شماره نتوانید کرد» (وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللهِ لاَ تُحْصُوهَا).
زیرا نعمت هاى مادّى و معنوى پروردگار چنان سرتاپاى وجود و محیط زندگى شما را فراگرفته است که قابل شمارش نیست.
به علاوه آنچه شما از نعمت هاى الهى مى دانید در برابر آنچه نمى دانید، قطره اى است در برابر دریا.
امّا با این همه لطف و رحمت الهى، «انسان ستمگر و ناسپاس است» (إِنَّ الاْنسَانَ لَظَلُومٌ کَفَّارٌ).
نعمت هایى که اگر انسان به درستى از آنها استفاده مى کرد مى توانست سراسر جهان را گلستان و طرح مدینه فاضله را اجرا کند، بر اثر سوءِاستفاده و ظلم و کفران نعمت به صورتى درآمده که افق زندگیش را تاریک و شهد حیات را در کاملش زهر جانگداز کرده و انبوهى از مشکلات طاقت فرسا به صورت غل و زنجیر بر دست و پاهاى او پیچیده شده است.
 

1. «دائبین» از مادّه «دُئوب» به معنى ادامه کار طبق یک عادت و سنّت