از آنجا که در این سوره بسیارى از بحث ها درباره توحید و معاد و رسالت پیامبر(صلى الله علیه وآله) است، نخستین آیه مورد بحث بار دیگر به سراغ مسأله دعوت پیامبراسلام(صلى الله علیه وآله) مى رود و یکى از ایرادهاى منکران لجوج را بیان کرده مى گوید: «کسانى که کافر شدند مى گویند: چرا آیه (و معجزه)اى از پروردگارش بر او نازل نشده است؟» (وَ یَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ).
«یَقولُ» فعل مضارع است و دلالت مى کند بر اینکه چنین ایرادى را بارها تکرار کرده اند. و با اینکه کراراً معجزاتى از پیامبر دیده بودند (و وظیفه هر پیامبرى این است که دلایلى بر حقّانیّت خود از معجزات ارائه دهد) باز هم بهانه مى گرفتند و معجزات گذشته را نادیده گرفته و تقاضاى معجزه جدید مورد نظر خودشان را داشتند.
به تعبیرى دیگر، آنها و همه منکران لجوج پیوسته به دنبال «معجزات اقتراحى» مى روند. آنها انتظار دارند که پیامبر به صورت کسى که کارهاى خارق العاده انجام مى دهد در گوشه اى بنشیند و آنها یک یک از در وارد شوند و هر معجزه اى که میل دارند پیشنهاد کنند، او هم بلافاصله به آنها ارائه دهد، با این حال اگر مایل نبودند، ایمان نیاورند.
در حالى که مى دانیم وظیفه پیامبران در درجه اوّل، تبلیغ و تعلیم و هشدار و انذار است و خارق عادات امورى استثنایى هستند که به مقدار ضرورت، آن هم به فرمان خدا ـ نه به خواست پیامبر ـ انجام مى شود.
ولى کراراً در آیات قرآن مى خوانیم که گروه هایى از معاندان بى آنکه اعتنایى به این واقعیّت داشته باشند، پیوسته مزاحم پیامبران مى شدند و چنین درخواست هایى را داشتند.
قرآن در پاسخ آنها مى گوید: اى پیامبر، «بگو: خداوند هر کس را که بخواهد، گمراه مى سازد و هر کس را که بازگردد، به سوى خودش هدایت مى کند» (قُلْ إِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَنْ یَشَاءُ وَ یَهْدِى إِلَیْهِ مَنْ أَنَابَ).
 
اشاره به اینکه کمبود شما از ناحیه اعجاز نیست چون به قدر لازم پیامبر معجزه ارائه کرده است. کمبود شما از درون وجود خودتان است، لجاجت ها، تعصّب ها، جهالت ها و گناهانى که سدّ راه توفیق مى شود، مانع از ایمان شماست.
بنابراین به سوى خدا بازگردید و انابه کنید و پرده هاى جهل و غرور و خودخواهى را از مقابل چشم عقل و فکرتان کنار بزنید تا جمال حق را به روشنى ببینید، چرا که:
جمال یار ندارد نقابو پرده ولى *** غبار ره بنشان تا نظر توانى کرد در آیه بعد تفسیر بسیار جالبى از «مَن أنابَ» (کسى که به سوى خدا بازگردد) بیان کرده مى فرماید: «آنان کسانى هستند که ایمان آورده اند و دل هایشان به ذکر خدا مطمئن (و آرام) است» (الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللهِ).
سپس به عنوان یک اصل جاودان و فراگیر مى فرماید: «آگاه باشید! تنها با یاد خدا دل ها آرامش مى یابد» (أَلاَ بِذِکْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ). *** *
و در آخرین آیه مورد بحث با ذکر سرنوشت و پایان کار افراد باایمان، مضمون آیات پیشین را چنین تکمیل مى کند: «آنان که ایمان آوردند و کارهاى شایسته انجام دادند، پاکیزه ترین (زندگى) نصیبشان است و بهترین سرانجام ها» (الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ طُوبَى لَهُمْ وَ حُسْنُ مَـَاب).
بسیارى از مفسّران بزرگ، کلمه «طوبى» را مؤنّث «اطیب» دانسته اند که مفهومش بهتر و پاکیزه تر، یا بهترین و پاکیزه ترین است و با توجّه به اینکه متعلّق آن محذوف است، مفهوم این کلمه از هر نظر وسیع و نامحدود خواهد بود. نتیجه اینکه با ذکر جلمه «طوبى لَهُم» همه نیکى ها و پاکى ها براى آنان پیش بینى شده است. از همه چیز بهترینش: بهترین زندگى، بهترین نعمت ها، بهترین آرامش، بهترین دوستان و بهترین الطاف خاصّ پروردگار، همه اینها در گرو ایمان و عمل صالح است و پاداشى است براى آنها که از نظر عقیده، محکم و از نظر عمل، پاک و فعّال و درستکار و خدمتگزارند.
بنابراین تفسیرهاى متعدّدى که جمعى از مفسّران براى این کلمه ذکر کرده اند تا آنجا که در مجمع البیان دَه معنى براى آن ذکر نموده، همه در حقیقت مصداق هاى مختلف این معنى وسیع اند.
در روایات متعدّدى نیز مى خوانیم که «طوبى» درختى است که اصلش در خانه پیامبر یا على(علیه السلام) در بهشت است و شاخه هاى آن همه جا و بر سر همه مؤمنان و بر فراز خانه هایشان گسترده است که در واقع ممکن است تجسّمى از مقام رهبرى و پیشوایى آنان و پیوندهاى ناگسستنى میان این پیشوایان بزرگ و پیروانشان باشد که ثمره اش، آن همه نعمت متنوّع است.
اگر مى بینیم «طوبى» به صورت مؤنّث ذکر شده نه «اطیب» که مذکّر است، به خاطر آن است که صفت براى حیات یا نعمت است که هر دو مؤنّث اند).