نخستین پرسشى که درباره آیات مورد بحث جلب توجّه مى کند این است که چگونه یوسف (آن پیامبر بزرگ) حاضر شد خزانه دارى یا نخست وزیرى یکى از طاغوت هاى زمان را بپذیرد و با او همکارى کند؟
پاسخ این پرسش در حقیقت در خود آیات نهفته است که او به عنوان یک انسان «حفیظ» (امین) و «علیم» (آگاه) عهده دار این منصب شد تا بیت المال را که از آنِ مردم بود به نفعشان حفظ کند و در مسیر منافعشان به کار گیرد، خصوصاً حقّ مستضعفان را که در غالب جامعه ها پایمال مى گردد به آنها برساند.
به علاوه، او از طریق علم تعبیر خواب ـ چنانکه گفتیم ـ آگاهى داشت که یک بحران شدید اقتصادى براى مردم مصر در پیش است که بدون برنامه ریزى دقیق و نظارت از نزدیک، ممکن است جان گروه زیادى بر باد رود.
بنابراین نجات یک ملّت و حفظ جان انسان هاى بیگناه ایجاب مى کرد از فرصتى که به دست یوسف افتاده به نفع همه مردم ـ بهویژه محرومان ـ استفاده کند، زیرا در یک بحران اقتصادى و قحطى پیش از همه، جان
 آنها به خطر مى افتد و نخستین قربانى بحران ها آنها هستند.در فقه در بحث قبول ولایت از طرف ظالم نیز این بحث به طور گسترده آمده است که قبول پست و مقام از سوى ظالم همیشه حرام نیست، بلکه
 گاهى مستحب یا حتّى واجب مى گردد. و این در صورتى است که منافع پذیرش آن و مرجّحات دینى آن بیش از زیان هاى حاصل از تقویت دستگاه باشد.
در روایات متعدّدى نیز مى خوانیم که ائمّه اهل بیت(علیهم السلام) به بعضى از دوستان نزدیک خود (مانند علىّ بن یقطین که از یاران امام کاظم(علیه السلام) بود و وزارت فرعون زمان خود هارون الرشید را به
اجازه امام پذیرفت) چنین اجازه اى را مى دادند.
به هر صورت، قبول یا ردّ این گونه پست ها تابع قانون اهم و مهم است و باید سود و زیان آن از نظر دینى و اجتماعى سنجیده شود. چه بسا کسى که قبول چنین مقامى مى کند و سرانجام به خلع ید ظالم
مى انجامد (آن چنان که طبق بعضى از روایات در جریان زندگى یوسف(علیه السلام) اتّفاق افتاد)و گاه سرچشمه اى مى شود براى انقلاب و قیام هاى بعدى چون او از درون دستگاه زمینه انقلاب را فراهم
مى سازد (شاید مؤمن آل فرعون از این نمونه بود).و گاهى چنین اشخاص، دست کم سنگر و پناهگاهى هستند براى مظلومان و محرومان و از فشار دستگاه روى این گونه افراد مى کاهند.
اینها امورى است که هر یک به تنهایى مى تواند مجوّز قبول چنین پست ها باشد.
روایت معروف امام صادق(علیه السلام) که در مورد این گونه اشخاص فرمود: کَفّارَةُ عَمَلِ السُّلطانِ قَضاءُ حَوائِجِ الْإخوانِ: «کفّاره همکارى با حکومت ظالم، برآوردن خواست برادران است»، نیز اشاره به همین معنى است.(1)
ولى این موضوع از مسائلى است که مرز حلال و حرام آن بسیار به یکدیگر نزدیک است و گاه مى شود که بر اثر سهل انگارى، انسان در دام همکارى بیهوده با ظالم مى افتد و مرتکب یکى از بزرگترین گناهان مى شود در حالى که به پندار خود، مشغول عبادت و خدمت به خلق است.
و گاه افراد سوءِاستفاده چى، زندگى یوسف(علیه السلام) یا علىّ بن یقطین را بهانه اى براى اعمال نارواى خود قرار مى دهند، در حالى که هیچ شباهتى میان کار آنها و کار یوسف یا علىّ بن یقطین نیست.(2)
در اینجا این پرسش نیز مطرح مى شود که چگونه سلطان جبّار مصر به چنین کارى تن داد در حالى که مى دانست یوسف در مسیر خودکامگى و ظلم و استثمار و استعمار او گام برنمى دارد، بلکه به عکس مزاحم مظالم اوست؟
پاسخ این پرسش با توجّه به یک نکته روشن مى شود که گاهى بحران هاى اجتماعى و اقتصادى چنان است که پایه هاى حکومت خودکامگان را از اساس مى لرزاند آن چنان که همه چیز خود را در خطر
مى بینند. در این گونه موارد براى رهایى خویشتن از مهلکه حاضرند حتّى از یک حکومت عادلانه مردمى استقبال کنند تا خود را نجات دهند.

2. در روایات متعدّدى که از امام علىّ بن موسى الرّضا(علیه السلام) نقل شده مى خوانیم: بعضى از مردم که با معیارهاى اسلامى آشنا نبودند، گاهى به امام(علیه السلام) ایراد مى گرفتند که چرا با آن همه
زهد و بى اعتنایى به دنیا، پست و مقام ولایت عهدى مأمون را پذیرفته اى؟
امام در پاسخ فرمودند: «آیا پیامبر برتر است یا وصىّ او»؟ عرض شد: پیامبر افضل است.
فرمود: «کدام افضل است، مسلم یا مشرک»؟ عرض شد: مسلم. فرمود: «عزیز مصر مشرک بود و یوسف(علیه السلام)پیامبر بود، و مأمون (ظاهراً) مسلمان است و من وصىّ پیامبر(صلى الله علیه وآله). یوسف از
عزیز مصر خواست که او را بر خزائن مصر قرار دهد و گفت: من حفیظ و علیم هستم، در حالى که من مجبور به پذیرفتن این مقام شدم» (وسائل الشیعه، ج 12، ص 146).

1 و 2 . وسائل الشیعه، ج 12، ص 139. همین مضمون از امام کاظم(علیه السلام) در مورد على بن یقطین در سفینة البحار، ج2، ص 252 نقل شده است.