باز در آغاز این سوره، به حروف مقطعه (الف ـ لام ـ میم) برخورد مى کنیم که تاکنون بارها تفسیر آن را از دیدگاههاى مختلف بیان کرده ایم.(1)

بعد از ذکر حروف مقطعه، به یکى از مهمترین مسائل زندگى بشر که مسأله شدائد و فشارها و آزمون هاى الهى است اشاره مى کند.
نخست مى گوید: «آیا مردم گمان کردند: همین اندازه که اظهار ایمان کنند و شهادت به توحید و رسالت پیامبر دهند، به حال خود واگذارده خواهند شد و امتحان نمى شوند»؟! (أَ حَسِبَ النّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لایُفْتَنُونَ).(2)

بعد، بلافاصله به ذکر این حقیقت مى پردازد که، امتحان، یک سنت همیشگى و جاودانى الهى است، امتحان، مخصوص شما جمعیت مسلمانان نیست، سنتى است که در تمام امت هاى پیشین جارى بوده است. مى فرماید: «ما کسانى را که قبل از آنها بودند آزمایش کردیم» (وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ).
آنها را نیز در کوره هاى سخت امتحان، افکندیم، آنها نیز همچون شما، در فشار دشمنان بى رحم و جاهل و بى خبر و متعصب و لجوج قرار داشتند، همیشه  میدان امتحان باز بوده، و گروهى در این میدان شرکت داشته اند.
باید هم، چنین باشد; چرا که در مقام ادعا، هر کس، مى تواند خود را برترین مؤمن، بالاترین مجاهد، و فداکارترین انسان معرفى کند، باید وزن و قیمت و ارزش این ادعاها از طریق آزمون روشن شود، باید معلوم گردد: چه اندازه نیات درونى و آمادگى هاى روحى، با این گفته ها هماهنگ یا ناهماهنگ است؟
آرى، «به یقین خدا مى داند کسانى را که راست مى گویند و نیز مى داند دروغگویان را» بنابراین هدف از امتحان، اتمام حجت است. (فَلَیَعْلَمَنَّ اللّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ).
بدیهى است، خدا همه اینها را مى داند، حتى قبل از خلقت انسانها، بنابراین، منظور از «علم» در اینجا، همان تحقق عینى مسائل و وجود خارجى آنها است، و به تعبیر دیگر مراد: ظهور آثار و شواهد عملى است، یعنى: باید علم خدا درباره این گروه، عملاً در خارج پیاده شود، و تحقق عینى یابد، و هر کس آنچه را در درون دارد بیرون ریزد، این است معنى «علم»، هنگامى که در اینگونه موارد در مورد خداوند به کار مى رود.
دلیل این مسأله نیز، روشن است; زیرا نیات درونى و صفات باطنى تا در عمل انسان تحقق و عینیت پیدا نکند، ثواب و جزا و کیفر مفهوم ندارد.
آزمایش، براى تحقق بخشیدن به نیات و صفات درونى است.
و به عبارت دیگر، این عالم همچون یک «دانشگاه» یا یک «مزرعه» است، (این تشبیهات در متون احادیث اسلامى وارد شده) برنامه این است که: در دانشگاه استعدادها شکوفا گردد، لیاقتها پرورش یابد، و آنچه در مرحله «قوه» است به «فعلیت» برسد.
باید در این مزرعه، نهاد بذرها ظاهر گردد، و از درون آنها جوانه ها بیرون  آید، جوانه ها سر از خاک بردارند، پرورش یابند، نهال کوچکى شوند و سرانجام درختى تنومند و بارور، و این امور، هرگز بدون آزمایش و امتحان ممکن نیست.
و از اینجا مى فهمیم: آزمایش هاى الهى نه براى شناخت افراد است، بلکه براى پرورش و شکوفائى استعدادها است.
بنابراین، اگر ما آزمایش مى کنیم، براى کشف مجهولى است، اما اگر خداوند آزمایش مى کند، براى کشف مجهول نیست ـ که علمش به همه چیز احاطه دارد ـ بلکه براى پرورش استعدادها و به فعلیت رسانیدن قوه ها است.(3)

1 ـ به جلد اول، آغاز سوره «بقره»، و جلد دوم، آغاز سوره «آل عمران» و جلد 6، آغاز سوره «اعراف» مراجعه فرمائید.
2 ـ «یُفْتَنُونَ»، از ماده «فتنه»، در اصل به معنى «گذاشتن طلا در آتش براى شناخته شدن میزان خلوص آن» است، سپس به هر گونه آزمایش ظاهرى و معنوى، اطلاق شده است. (براى توضیح بیشتر به جلد 2، صفحه 17 مراجعه شود).
3 ـ توضیح بیشتر در مورد آزمایش الهى، و جوانب مختلف این موضوع، در جلد اول، ذیل آیه 157 سوره «بقره» بیان شده است .