در منطق قرآن، دو گونه «امام» داریم: امامى که پیشواى متقین، در مسیر هدایت است، چنان که در سوره «انبیاء» آیه 73، در باره گروهى از پیامبران چنین مى خوانیم: وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِیتاءَ الزَّکاةِ وَ کانُوا لَنا عابِدِینَ: «آنها را پیشوایانى قرار دادیم که به فرمان ما، مردم را هدایت مى کردند، و انجام کارهاى نیک و برپا داشتن نماز و اداى زکات را به آنها وحى کردیم، و آنها تنها مرا پرستش مى کردند».
اینها امامانى بودند با برنامه هاى روشن; زیرا توحید خالص و دعوت به خیر و نیکى و حق و عدالت، متن برنامه آنها را تشکیل مى داد، اینها امامان نورند که خط آنها در سلسله انبیاء و اوصیاء، تا پیامبر خاتم و اوصیایش، تداوم یافته.
و امامانى که رهبران ضلال و گمراهى هستند، و به تعبیر آیات مورد بحث، ائمه نارند.
از ویژگى هاى این دو گروه از پیشوایان، آن چنان که در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) آمده، این است که: «گروه اول، فرمان خدا را بر فرمان خلق و اراده خودشان مقدم مى شمرند، و حکم او را برترین احکام  مى دانند، در حالى که گروه  دوم ،فرمان خویش را بر فرمان خدا مقدم مى دارند، و حکم خویش را قبل از حکم او مى شمرند»(1).
و با این معیار، شناختِ این دو گروه از امامان، بسیار روشن خواهد بود!
در روز رستاخیز، که صفوف از هم مشخص مى شود، هر گروهى به دنبال امامش مى باشد، ناریان، ناریان را طالبند، و نوریان، نوریان را، چنان که قرآن مى گوید: یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناس بِإِمامِهِمْ: «آن روز، روزى است که هر گروهى را به نام امامشان دعوت مى کنیم».(2)
بارها گفته ایم، رستاخیز تجسمى است عظیم از این جهان کوچک، و آنها که در اینجا به امامى دل بسته اند و در خط او گام برمى دارند، در آنجا نیز در خط او هستند!
«بشر بن غالب» نقل مى کند: از امام «ابو عبداللّه الحسین»(علیه السلام): تفسیر آیه «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناس بِإِمامِهِمْ» را پرسیدم، فرمود: اِمامٌ دَعا اِلى هُدىً فَأَجابُوهُ اِلَیْهِ، وَ اِمامٌ دَعا اِلى ضَلالَة فأَجابُوهُ اِلَیها، هؤُلاءِ فِى الْجَنَّةِ، وَ هؤُلاءِ فِى النّارِ، وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ: فَرِیْقٌ فِى الْجَنَّةِ وَ فَرِیْقٌ فِى السَّعِیْرِ: «امامى دعوت به هدایت مى کند و گروهى اجابت او مى کنند، و امامى دعوت به ضلالت مى کند و گروهى دعوتش را پذیرا مى شوند، آنها در بهشتند و اینها در دوزخ، و این است معنى: «فَرِیْقٌ فِى الْجَنَّةِ وَ فَرِیْقٌ فِى السَّعِیْرِ».(3)
جالب این که، فرعونى که در دنیا پیشاپیش پیروانش حرکت کرد، و آنها را در امواج «نیل» غرق نمود، در قیامت نیز پیشاپیش آنها حرکت مى کند و آنان را در دریاى آتش وارد مى سازد، چنان که قرآن مى گوید: یَقْدُمُ قَوْمَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النّارَ: «پیشاپیش قومش، در روز قیامت حرکت مى کند و آنها را وارد دوزخ مى نماید»!.(4)
این بحث را با سخنى از امام على(علیه السلام) پایان مى دهیم، آنجا که در باره گروهى از منافقان مى فرماید: ثُمَّ بَقُوا بَعْدَهُ فَتَقَرَّبُوا إِلَى أَئِمَّةِ الضَّلالَةِ وَ الدُّعَاةِ إِلَى النَّارِ بِالزُّورِ وَ الْبُهْتَانِ فَوَلَّوْهُمُ الْأَعْمَالَ وَ جَعَلُوهُمْ حُکَّاماً عَلَى رِقَابِ النَّاسِ: «این گروه بعد از پیامبر ماندند و به ائمه ضلال تقرب جستند، و آنها دعوت کنندگان به دوزخ، از طریق دروغ و بهتان بودند، پیشوایان ضلال نیز از وجود اینها بهره گرفتند، پست ها به آنها دادند و آنها را بر گردن مردم، حاکم و سوار کردند»!(5)

1 ـ تفسیر «صافى»، ذیل آیات مورد بحث.
2 ـ اسراء، آیه 71.
3 ـ «امالى صدوق»، صفحه 153، مطابق نقل «نور الثقلین»، جلد 3، صفحه 192.
4 ـ هود، آیه 98.
5 ـ «نهج البلاغه»، خطبه 210.