مسأله عدد و حساب که در آیات فوق به آن اشاره شده، در واقع یکى از مهم ترین مسائل زندگى بشر در تمام زمینه ها است.
مى دانیم اهمیتِ یک موهبت، هنگامى آشکار مى شود که، زندگى را بدون آن مورد مطالعه و بررسى قرار دهیم، روى این حساب، فکر کنید اگر یک روز، تاریخ (امتیاز روزها، ماه ها و سال ها)، از زندگى بشر برداشته شود، و مثلاً نه روزهاى هفته روشن باشد، نه روزهاى ماه و نه شماره ماه ها و سال ها، تمام برنامه هاى تجارى، اقتصادى، سیاسى و هر گونه قرار داد و برنامه زمان بندى شده، به هم مى ریزد، و هیچ کارى نظم و انضباط به خود نخواهد گرفت، حتى وضع کشاورزى، دامدارى و صنایع تولیدى نیز دچار هرج و مرج مى شود.
اما از آنجا که خداوند، انسان را براى یک زندگى سعادت بخش، و توأم با نظام آفریده، وسائل آن را نیز در اختیارش گذاشته است.
درست است که انسان با یک تاریخ قرار دادى مى تواند کارهاى خود را تا حدودى منظم سازد، ولى اگر بر پایه یک میزان طبیعى استوار نباشد، نه عمومیت پیدا مى کند، و نه چندان قابل اعتماد است.
گردش «ماه» و «خورشید» (یا صحیح تر زمین به دور خورشید)، و منزلگاه هائى که دارند، یک تقویم طبیعى را پى ریزى مى کند، که همه جا و براى همه کس روشن و قابل اعتماد است.
همان طور که مقدار شبانه روز، که یک واحد کوچک تاریخى است، بر اثر یک عامل طبیعى یعنى: حرکت زمین به دور خود به وجود مى آید، ماه و سال نیز باید متکى به یک گردش طبیعى باشد، و به این ترتیب، حرکت «ماه» به دور «کره زمین» یک واحد بزرگ تر (ماه که تقریباً مساوى 30 روز است)، و حرکت زمین به دور آفتاب، واحد عظیم ترى یعنى: سال را تشکیل مى دهد.
گفتیم: تقویم اسلامى بر اساس تقویم قمرى و گردش «ماه» است، درست است که گردش «خورشید» در برج هاى دوازده گانه نیز وسیله خوبى براى تعیین ماه هاى شمسى است، ولى این تقویم با این که طبیعى است، به درد همه کس نمى خورد، و تنها دانشمندان نجوم از طریق رصدهاى نجومى مى توانند، بودن خورشید را در فلان برج تشخیص دهند، به همین دلیل، دیگران مجبورند به تقویم هائى که به وسیله همان منجمان تنظیم شده مراجعه کنند.
ولى گردش منظم «ماه» به دور زمین، تقویم روشنى به دست مى دهد، که حتى افراد بى سواد و بیابان گرد نیز، قادر به خواندن خطوط و نقوش آن هستند.
توضیح این که:
قیافه «ماه» هر شب در آسمان، به گونه خاصى غیر از شب قبل و بعد است، به طورى که در شب در تمام ماه، وضع و شکل «ماه» در آسمان، یکسان نیست، و اگر کمى در وضع «ماه» هر شب دقت کنیم، کم کم عادت خواهیم کرد که با دقت تعیین کنیم آن شب، چندمین شب ماه است.
ممکن است بعضى تصور کنند، از نیمه دوم ماه به بعد، منظره هاى نیمه اول ماه عیناً تکرار مى شود، و مثلاً چهره «ماه» در شب بیست و یکم، درست مانند شب هفتم است، ولى این یک اشتباه بزرگ است; زیرا قسمت ناقص «ماه» در نیمه اول، طرف بالا است، در حالى که قسمت ناقص در نیمه دوم، طرف پائین است.
و به تعبیر دیگر: نوک هاى هلال در آغاز ماه به سمت «شرق» است، در حالى که نوک هاى ماه در اواخر ماه به سمت «غرب» مى باشد.
به علاوه «ماه» در اوائل ماه، در سمت «غرب» دیده مى شود، ولى در اواخر، بیشتر در سمت «شرق» و بسیار دیرتر طلوع مى کند.
به این ترتیب، مى توان از شکل «ماه»، با تغییرات تدریجى اش به عنوان یک روز شمار، استفاده کرد، و با دقت روزهاى ماه را از شکل «ماه» به دست آورد.
به هر حال، ما در این موهبت که نامش را «نظام تاریخى» مى نامیم، مدیون این آفرینش الهى هستیم، و اگر حرکات «ماه»، «خورشید» و «زمین» نبود، چنان هرج و مرج و ناراحتى در زندگى براى ما پدید مى آمد که، حسابى براى آن متصوّر نبود.
زندانیانى که در سلول هاى انفرادى و تاریک گرفتار شده اند، و زمان را گم کرده اند، این سرگردانى و بلاتکلیفى را کاملاً احساس نموده اند.
یکى از زندانیانى که در عصر ما، حدود یک ماه در سلول تاریک انفرادى عُمّال استبداد گرفتار شده بود نقل مى کرد:
من براى تشخیص وقت نماز، هیچ وسیله اى نداشتم جز این که، به هنگامى که نهار مى آوردند نماز ظهر و عصر مى خواندم، و به هنگامى که شام مى آوردند، نماز مغرب و عشا، و نماز صبح را نیز معمولاً همراه آوردن صبحانه مى خواندم!
براى این که روزها را بشمرم، حساب وعده هاى غذا را در نظر مى گرفتم، هر سه وعده غذا را یک روز حساب مى کردم! اما نمى دانم چه شد، هنگامى که از زندان بیرون آمدم، حساب من با حساب مردم در خارج تفاوت پیدا کرده بود؟!

* * *