با این که رابطه تقوا و معرفت، همان گونه که مشروحاً بیان شد، رابطه اى است انکارناپذیر هم از نظر قرآن و اخبار، و هم از نظر دلیل و عقل; ولى با این حال نباید تصوّر کرد که مفهوم این سخن آن است که ما طریق تحصیل علم را طبق روال معمول رها سازیم، و بگوییم: تنها به اصلاح درون مى پردازیم، تا همه علوم و دانش ها به سوى قلب ما سرازیر شود! همان گونه که جمعى از صوفیه پنداشته اند، و این مطلب را بهانه اى براى مبارزه با علم رسمى و تحصیل دانش ها کرده، و در جهل و بى خبرى فرو مانده اند.
اسلام از یک سو، تحصیل علم را واجب مى شمرد، تا آن حد که حضور در مجلس علم را حضور در باغى از باغ هاى بهشت مى شمرد: «مَجْلِسُ العِلْمِ رَوْضَةٌ مِنْ رِیاضِ الجَنّةِ». و نگاه کردن به صورت عالم را عبادت مى داند: «النَّظَرُ اِلى وَجْهِ الْعالِمِ عِبادَةٌ» ( 1) و گام برداشتن در راه طلب علم را، گام به سوى بهشت، معرفى مى کند. ( 2)
مرکّب هاى قلم هاى دانشمندان را برتر از خون شهیدان مى شمرد ( 3) و حفظ حدیث و نوشتن آن را از فضایل بزرگ مى داند. ( 4)
از سوى دیگر دعوت به تقوا و تهذیب نفس مى کند، تا روح و جان آماده پذیرش معارف الهى گردد.
به این ترتیب، هم کسانى که راه تحصیل علم را رها کرده و به همدرسشان توصیه مى کنند که اوراق را بشویند، چرا که علم عشق در دفتر نباشد; و تنها به تصفیه باطن معتقداند که غالباً این تصفیه باطن نیز بر اثر ناآگاهى به راه هاى انحرافى کشیده مى شود، در اشتباه اند، و هم کسانى که تنها به تحصیل علوم رسمى قناعت کرده و اهمیّتى به تقوا و تهذیب نفس نمى دهند، گمراه مى باشند. آرى براى وصول به حق هر دو ضرورى است.

(1) . غررالحکم.
(2) . بحارالانوار، جلد 1، صفحه 164.
(3) . بحارالانوار، جلد 2، صفحه 14.
(4) . محجة البیضاء، جلد 1، صفحه 15.