اشاره:
در بحث گذشته سخن از بسته شدن درهاى منابع شناخت و طرق معرفت و انواع آگاهى ها به روى انسان بطور اجمالى بود.
ولى اکنون سخن از عوامل و علل این پدیده دردناک است; پدیده اى که مى تواند انسان را تا سرحد یک چهارپا یا کمتر از آن سقوط دهد.
سخن در این است که چه امورى سبب مى شود که بر دل انسان زنگار نشیند؟ گوش و جان اش سنگین شود، چشم قلب اش نابینا گردد، ترازوى سنجش عقل اش توازن خود را از دست دهد، و سرانجام حق را نبیند یا وارونه ببیند؟!
در قرآن مجید این مسأله مهم در آیات فراوانى تعقیب شده، و عوامل اصلى این معنا تبیین گشته است; که در یک گروه بندى ساده مى توان آن را در سه گروه خلاصه کرد:
1. صفات و کیفیات روحى و اخلاقى که حجاب دیده جان مى شود.
2. اعمال و کارهایى که آیینه دل را تاریک مى سازد.
3. عوامل بیرونى که روى فکر و عقل و عواطف و فطرت انسان اثر مى گذارد و پرده بر آن مى افکند.
هریک از این عناوین سه گانه را جداگانه مورد بحث قرار مى دهیم. (و مؤکّداً یادآور مى شویم مواردى مطرح مى شود که در آیات قرآن منعکس است و به وضوح به آن اشاره شده).