در آیه 57 سوره مؤمن مى خوانیم: (لَخَلْقُ السَّماوَاتِ وَالاَْرْضِ أَکْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ): «آفرینش آسمان ها و زمین، از آفرینش انسان ها عظیم تر است، ولى بیشتر مردم نمى دانند».

درست است که غالب مفسران این آیه را پاسخى به مجادله مشرکان در مورد معاد دانسته اند(1)، یعنى شما درباره بازگشت مجدد انسان اظهار تردید مى کنید، در حالى که آفرینش انسان ها بالاتر از آفرینش آسمان ها و زمین نیست; بلکه آفرینش آسمانها و زمین، از آن برتر و بالاتر است. ولى جمله: (وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ) اشاره به این حقیقت است که عظمت آسمان ها، براى اکثریت مردم، ناشناخته بوده است.

علم و دانش امروز با این که اسرارفوق العاده و بسیار مهمى از وجود انسان ها کشف کرده که یک هزارم آن در گذشته نیز شناخته شده نبود; با این حال اکتشافاتى که در مورد عظمت آسمان ها شده، نشان مى دهد که خلقت آسمان ها و زمین به مراتب از خلقت انسان ها با تمام عجایبى که دارند برتر و بالاتر است.

جدیدترین اطلاعات دانشمندان در زمینه آسمان ها مخصوصاً کهکشان ها به ما مى گوید: تاکنون به وسیله دوربین هاى عظیم نجومى، بیش از یک میلیارد کهکشان در آسمان ها کشف شده، که یکى از آنها کهکشان راه شیرى نام دارد و منظومه شمسى ما جزء ناچیزى از آن به شمار مى رود; زیرا تنها در این کهکشان ما بیش ازیکصد میلیارد ستاره وجود دارد که خورشید با آن عظمتش یکى از ستارگان متوسط در میان این خیل عظیم ستارگان است.

وسعت آسمان ها آنچنان است که نه تنها پیمودن آن با وسائل ساخته دست بشر غیر ممکن به نظر مى رسد; بلکه اگر بر بال و پر ذرات نور ـ که آن قدر سریع حرکت مى کنند که سرعت آنها در یک ثانیه به سیدصد هزار کیلومتر مى رسد ـ سوار شویم و راهى آسمان ها گردیم، باز میلیاردها سال نورى طول مى کشد تا بتوانیم بخش شناخته شده این جهان را سیر کنیم.

با توجّه به این که هر قدر تلسکوپ ها و دوربین هاى عظیم نجومى بزرگ تر و دقیق تر مى شود; جهان هاى تازه اى براى ما کشف مى گردد. معلوم نیست که در ماوراى آنچه ما مى بینیم و مى شناسیم، چه عوالمى وجود دارد و اى بسا آنچه با عظیم ترین تلسکوپ ها دیده مى شود، فقط گوشه کوچک و ناچیزى از این جهان پهناور باشد. یکى از دانشمندان در همین زمینه مى گوید: تمام این دنیاى عظیم را که ما مى بینیم جز ذره کوچک و عظیم بى مقدارى، از یک دنیاى عظیم تر نیست.(2)

اینجا است که به عمق آیه فوق پى مى بریم که مى گوید: آفرینش آسمان ها و زمین مسلماً از آفرینش انسان ها بزرگتر است، ولى اکثر مردم نمى دانند.

آیا بیان چنین مطالبى در عصر نزول قرآن، آن هم در نقطه اى که از عقب مانده ترین نقاط جهان بود، به وسیله یک فرد درس نخوانده، معجزه محسوب نمى شود؟

به این ترتیب به پایان بحثى که درباره اعجاز علمى قرآن بیان کردیم مى رسیم، هر چند هنوز نکات ناگفته فراوان است.

ما معتقدیم بررسى شانزده نمونه فوق بطور منصفانه، این حقیقت را به هر انسان بى نظرى ثابت مى کند که این کتاب بزرگ یعنى قرآن محال است ساخته مغز بشرى باشد.

1. به تفسیرهاى مجمع البیان، صافى، فخر رازى، کشاف، روح المعانى و روح البیان مراجعه شود.
2. مجلّه فضا، شماره 56، فروردین 1351.