سرانجام سال پایان عمر مبارک پیامبر (صلى الله علیه وآله) فرا رسید; و در همان سال بود که حجة الوداع را به جا آورد، و در همان موقع آخرین سوره هاى قرآن یعنى سوره مائده با آخرین پیام ها نازل شد، و اینجا بود که پیامبر (صلى الله علیه وآله) مأمور شد دستور خداوند را در مورد جانشین و خلیفه و وصى خود، حضرت على(علیه السلام) ابلاغ کند، همان گونه که در آیه 67 این سوره مى خوانیم: (یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَّبِّکَ وَإِنْ لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللهُ یَعْصِمُکَ مِنْ النَّاسِ إِنَّ اللهَ لاَ یَهْدِى الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ): «اى پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت برتو نازل شده است، به طور کامل (به مردم) ابلاغ کن; و اگر چنین نکنى، رسالت او را انجام نداده اى. خداوند تو را از (خطرات احتمالى) مردم، حفظ مى کند; و خداوند، گروه کافران (لجوج) را هدایت نمى کند».

این امر در غدیر خم، در آن گذرگاه بزرگى که گروه هاى مختلفى که همراه پیامبر(صلى الله علیه وآله)در حجة الوداع بودند از هم جدا مى شدند، انجام شد و در یک مجمع بزرگ در برابر انبوه عظیم جمعیت، حق این رسالت ادا گشت (شرح آن را مى توانید در آغاز جلد پنجم تفسیر نمونه مطالعه کنید).

سرانجام آن حادثه بزرگ و ناگوار، یعنى رحلت پیامبر (صلى الله علیه وآله) فرا رسید اما این ضایعه در حالى بود که پایه هاى اسلام از هر نظر محکم شده، و زمینه پیشرفت آن در اقطار و اکناف جهان فراهم گشته بود; و لذا آرزوهاى دشمنان که فکر مى کردند با رحلت پیامبر (صلى الله علیه وآله)آیین او فرو منحل مى شود، بر باد رفت و به مصداق (وَمَا جَعَلْنَا لِبَشَر مِّنْ قَبْلِکَ الْخُلْدَ أَفَإِیْنْ مِّتَّ فَهُمُ الْخَالِدُونَ): «و پیش از تو (نیز) براى هیچ بشرى جاودانگى قرار ندادیم; آیا اگر تو بمیرى، آنان (که انتظار مرگ تو را مى کشند) جاوید خواهند بود؟!»،(1) و به مصداق (إِنَّکَ مَیِّتٌ وَإِنَّهُم مَّیِّتُونَ): «به یقین تو مى میرى و آنها نیز خواهند مُرد»(2)(کُلُّ نَفْس ذَائِقَةُ الْمَوْتِ): «هر انسانى طعم مرگ را مى چشد»(3) این قانون عمومى عالم آفرینش تحقق یافت و دشمنان ناکام شدند.

و به مصداق (یُرِیدُونَ أَنْ یُطْفِئُوا نُورَ اللهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَیَأْبَى اللهُ إِلاَّ أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ کَرِهَ الْکَافِرُونَ): «آنها مى خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند; ولى خدا جز این نمى خواهد که نور خود را کامل کند، هر چند خوشایند کافران نباشد»،(4) این نور الهى روز به روز درخشان تر شد تا امروز که قسمت عظیمى از جهان بشریت را زیر پوشش خود قرار داده و مى رود که هر سال مناطق جدیدى را بر گستره خود بیفزاید.

این بود دورنمایى از دوران هاى مختلف عمر پیامبر (صلى الله علیه وآله) در قرآن مجید که شرح همه آنها نیز با ذکر آیاتى که در هر مرحله نازل شده کتاب مستقلى را مى طلبد.

1. سوره انبیاء، آیه 34.
2. سوره زمر، آیه 30.
3. سوره انبیاء، آیه 35.
4. سوره توبه، آیه 32.