سخن در این بود که آیا ایمان به ظهور مهدى(علیه السلام) با آن برنامه جهانیش که عالم را پر از عدل و داد مى کند و ریشه هاى ظلم و ستم را قطع مى نماید، اثر سازنده تربیتى دارد، یا آثار منفى؟

آیا ایمان به چنین ظهورى، انسان را چنان در افکار رؤیایى فرو مى برد که از وضع موجود خود غافل مى گردد و تسلیم هرگونه شرایطى مى شود؟

و یا این که به راستى این عقیده یک نوع دعوت به قیام و سازندگى فرد و اجتماع است؟

آیا تحرّک ایجاد مى کند یا رکود؟

آیا مسئولیت آفرین است، یا مایه فرار از زیر بار مسئولیت ها مى شود؟!

و بالاخره آیا مخدّر است یا بیدار کننده؟

ولى قبل از توضیح و بررسى این سؤالات توجه به یک نکته کاملا ضرورى است و آن این که سازنده ترین دستورات و عالى ترین مفاهیم هرگاه بدست افراد نا وارد یا نالایق یا سوء استفاده چى بیفتد; ممکن است چنان مسخ شود که درست نتیجه اى بر خلاف هدف اصلى بدهد و در مسیرى بر ضد آن حرکت کند و بحث این نمونه هاى بسیار دارد و مسئله انتظار به طورى که خواهیم دید در ردیف همین مسائل است.

به هر حال براى رهایى از هرگونه اشتباه در محاسبه در این گونه مباحث، باید به اصطلاح آب را از سرچشمه گرفت تا آلودگى هاى احتمالى نهرها و کانال هاى میان راه در آن اثر نگذارد; یعنى ما در بحث انتظار مستقیماً به سراغ قاعده و اصل اسلامى مى رویم و لحن گوناگون روایاتى را که روى مسئله انتظار تأکید مى کند را مورد بررسى قرار مى دهیم تا از هدف اصلى این امر آگاه شویم.

اکنون با دقّت به این چند روایت توجّه کنید:

1ـ کسى از امام صادق(علیه السلام) پرسید چه مى گوئید درباره کسى که داراى ولایت پیشوایان است و انتظار ظهور حکومت حق را مى کشد و در این حال از دنیا مى رود؟

امام(علیه السلام) در پاسخ فرمود: «هُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ کانَ مَعَ الْقائِمَ فى فُسْطاطِهِ ـ ثُمَّ سَکَتَ هُنَیْئَةً ـ ثُمَّ قالَ هُوَ کَمَنْ کانَ مَعَ رَسُوْلِ الله »: «او همانند کسى است که با رهبر این انقلاب، در خیمه او (ستاد ارتش او) بوده باشد ـ سپس کمى سکوت کرد ـ و ادامه دارد: مانند کسى است که با پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) در مبارزاتش همراه بوده است». (1)

عین این مضمون در روایات دیگرى با تعبیرات مختلفى نقل شده است.

2ـ در بعضى «بِمَنْزِلَةِ الضّارِبِ بِسَیْفِهِ فى سَبیل اللهِ »: «همانند شمشیر زنى در راه خدا است».

3ـ و در بعضى دیگر «کَمَنْ قارَعَ مَعَ رَسُوْلِ اللهِ بِسَیْفِهِ »: «همانند کسى است که در خدمت پیامبرش با شمشیر بر مغز دشمن بکوبد»!.

4ـ در بعضى دیگر « بِمَنزِلَةِ مَنْ کَانَ قاعِداً تحتَ لِواءِ القائِمِ »: «همانند کسى که زیر پرچم قائم(علیه السلام) باشد».

5ـ و در بعضى دیگر «بِمَنْزِلَةِ الْمُجاهِدِ بَیْنَ یَدَىْ رَسُوْلِ الله(صلى الله علیه وآله) »: «همانند کسى است که در حضور پیامبر جهاد کند».

6ـ و در بعضى دیگر «بِمَنْزِلَةِ مَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُوْلِ اللهِ »: «همانند کسى است که با پیامبر(صلى الله علیه وآله) شهید شود».

این تشبیهات هفت گانه که در مورد انتظار ظهور مهدى(علیه السلام) در این شش روایت وارد شده، روشن گر این واقعیت است که یک نوع رابطه و تشابه میان مسئله انتظار از یک سو، و جهاد، و مبارزه با دشمن در آخرین شکل خود، از سوى دیگر وجود دارد (دقت کنید).

7ـ در روایات متعدّدى نیز انتظار چنین حکومتى را کشیدن، به عنوان بالاترین عبادت معرفى شده است.

این مضمون در بعضى از احادیث از پیامبر(صلى الله علیه وآله) و در بعضى کلمات از امیرمؤمنان على(علیه السلام)نقل شده است، به این ترتیب در حدیثى مى خوانیم که پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: «اَفْضَلُ اَعْمالِ اُمَّتى اِنْتِظارُ الْفَرَجِ مِنَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ »: «بالاترین اعمال امت من انتظار فرج از ناحیه خداوند است». (2)

و در حدیث دیگرى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اَفْضَلُ الْعِبادَةِ اِنْتِظارُ الْفَرَجِ ». (3)

این حدیث اهمیت انتظار را در بحث ما روشن مى کند، اعم از اینکه انتظار فرج را به معنى وسیع کلمه در نظر بگیریم یا به مفهوم خاص آن یعنى منتظر ظهور مصلح بزرگ جهانى بودن.

این تعبیرات همگى حاکى از این است که انتظار چنان انقلابى را داشتن، همیشه با یک جهاد وسیع و دامنه دار توأم است; با همین مقدّمه به سراغ مفهوم انتظار برویم، سپس از مجموع آنها نتیجه گیرى کنیم.

1. محاسن برقى طبق نقل بحار الانوار، چاپ قدیم، جلد 13، صفحه 136.

2. کافى بنا به نقل بحارالانوار، جلد 13، صفحه 137.

3. کافى بنا به نقل بحارالانوار، جلد 13، صفحه 136.