در مورد تعریف «امامت»، اختلاف نظر زیادى وجود دارد، و باید هم وجود داشته باشد، چرا که امامت از نظر گروهى (شیعه و پیروان مکتب اهلبیت(علیهم السلام) از اصول دین و ریشه هاى اعقتادى است، در حالى که از نظر گروه دیگر (اهل سنت) جزء فروع دین و دستورات عملى محسوب مى شود.
بهدیهى است این دو گروه به مسأله «امامت» یکسان نمى نگرند و طبیعى است که تعریف واحدى نیز ندارند.
به همین دلیل مى بینیم یک دانشمند سنى امامت را چنین تعریف مى کند:
«اَلاِمامَة رِئاسَة عامَّة فى اُمُورِ الدِّینِ و الدُّنْیا، خَلافَة عَنِ النَّبى(صلى الله علیه وآله)»: «امامت ریاست و سرپرستى عمومى در امور دین و دنیا به عنوان جانشینى از پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)است».(1)
مطابق این تعریف، «امامت» یک مسؤولیت ظاهرى در حد ریاست حکومت است، منتها حکومتى که شکل دینى دارد، و عنوان جانشینى پیامبر(صلى الله علیه وآله) (جانشینى و نیابت در امر حکومت) را به خود گرفته است و طبعاً چنین امامى مى تواند ازسوى مردم برگزیده شود.
بعضى نیز «امامت» را به معنى جانشینى یک شخص از پیامبر(صلى الله علیه وآله) در برپا داشتن احکام شرع و پاسدارى از حوزه دین بطورى که اطاعت او بر همه امت واجب باشد دانسته اند. (2)
این تعریف تفاوت چندانى با تعریف اول ندارد، و همان مفهوم و محتوا، و همان آثار را، در بر دارد.
ابن خلدون در مقدمه معروفش بر تاریخ، نیز همین معنى را دنبال کرده است(3)شیخ مفید در «اوائل المقالات» در بحث عصمت چنین مى گوید: « اِنَّ الاَئِمَّة الْقائِمینَ مَقام الاَنْبیاء فى تنْفیذِ الاَحْکامِ وَ اِقامَةِ الْحُدود وَ حِفْظ الشَّرایِع وَ تَأدیب الاَنام مَعْصُومُون کَعِصْمَة الاَنبیاء»: «امامانى که جانشینان پیامبران در اجراى احکام و اقامه حدود و حفظ شریعت و تربیت مردم هستند معصوم (از گناه و خطا) هستند، همچون معصوم بودن انبیاء»(4)
مطابق این تعریف که با اعتقاد پیروان مکتب اهلبیت هماهنگ است امامت چیزى فراتر از ریاست و حکومت بر مردم مى باشد; بلکه تمام وظایف انبیاء ـ بجز دریافت وحى و آنچه شبیه آن است ـ براى امامان ثابت است و به همین دلیل شرط عصمت که در انبیاء مى باشد در امام نیز هست. (دقت کنید).
از این رو در شرح احقاق الحق، امامت در نزد شیعه چنین تعریف شده « هِىَ مَنْصَب اِلهى حائِز لِجَمیعِ الشُّؤون الْکریمَة و الْفَضائِل اِلاّ النُّبُوَّة وَ ما یُلازِم تِلْکَ الْمَرْتَبَةِ السّامِیَة»: «امامت یک منصف الهى و خداداى است که تمام شئون والا و فضایل را در بر دارد جز نبوت و آنچه لازمه آن است». (5)
مطابق این تعریف، امام از سوى خداوند و به وسیله پیامبر(صلى الله علیه وآله) تعیین مى شود، و همان فضایل و امتیازات پیامبر(صلى الله علیه وآله) را (جز مقام نبوت) دارد، و کار او منحصر به حکومت دینى نیست.
به همین دلیل اعتقاد به امامت جزئى از اصول دین محسوب مى شود، نه یکى از فروع دین و وظایف عملى.
1. شرح تجرید قوشچى، صفحه 472.
2. شرح قدیم تجرید از شمس الدین اصفهانى اشعرى (بنا به نقل توضیح المراد تعلیقه بر شرح تجرید عقاید، تألیف سید هاشم حسینى تهرانى، صفحه 672.
3. مقدمه ابن خلدون، صفحه 191.
4. اوائل المقالات، صفحه 74، چاپ مکتبة الداورى.
5. احقاق الحق، جلد 2، صفحه 300 (پاورقى یک).
