در مورد اهمیت کتاب و کتابت روایات بسیار فراوانى از پیامبر گرامى اسلام و ائمّه معصومین(علیهم السلام) رسیده است، که آنچه در زیر مى آید نمونه هایى از آن است:

1ـ در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم که فرمود: «قَیِّدُوا الْعِلْمَ»: «علم و دانش را به زنجیر کشید (تا از میان شما فرار نکند)».

کسى عرض کرد: «وَ ما تَقْییدُهُ؟»:«چگونه آن را به زنجیر کشیم؟»

فرمود: «کِتابَتُهُ»: «با نوشتن».(1)

2ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت مى خوانیم که فرمود: «اُکْتُبُوا الْعِلْمَ قَبْلَ ذَهابِ الْعُلَماءِ وَ اِنَّما ذِهابُ الْعِلْمِ بِمَوْتِ الْعُلَماءِ»: «علوم و دانش ها را پیش از آنکه دانشمندان از میان شما بروند بنویسند چرا که (اگر ننویسید) علم و دانش با مرگ علما از میان مى رود».(2)

3ـ امام صادق(علیه السلام) به یکى از یارانش فرمود: «اُکْتُبْ وَ بُثَّ عِلْمَکَ فى اِخْوانِکَ فَاِنْ مِتَّ فَوَرِّثْ کُتُبَک بَنِیْکَ، فَاِنَّهُ یأتى عَلَى النّاسِ زَمان هَرْجٌ ما یَأنِسُونَ فیهِ اِلاّ بِکُتُبِهِمْ»: «بنویس و دانش خود را در میان برادرانت منتشرساز، و اگر از دنیا رفتى کتاب هایت را به ارث براى فرزندات بگذار، زیرا زمان پرفتنه اى مى آید که مردم تنها به کتاب هایشان انس مى گیرند».(3)

4ـ در حدیث دیگرى از آن حضرت مى خوانیم: «مَنَّ اللهُ عَلَى النّاسِ بَرِّهم وَ فاجِرهُمْ بِالْکِتابِ وَالْحِسابِ وَلَوْلا ذلِکَ لَتَغالَطُوا»: «خداوند بر مردم اعم از نیکان و بدان به وسیله نوشتن و حساب منّت گذارده، و اگر کتاب و کتابت نبود مردم به غلط مى افتدند».(4)

5ـ امام على(علیه السلام) در یک تشبیه بسیار جالب و در کلامى فشرده و کوتاه مى فرماید: «اَلْکُتُبُ بَساتینُ الْعُلَماءِ»: «کتاب ها باغ هاى دانمشندانند».(5)

باغ و بوستان هم داراى مناظر زیبا، هم هواى لطیف، هم انواع میوه ها، و هم انواع برگ ها و گل ها و گیاهان دارویى است، و در واقع کتاب ها نیز همه این آثار را در بر دارد.

6ـ در حدیث دیگرى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) تعبیر بسیار جالبى آمده که اهمیّت فوق العاده کتاب و کتابت را به طرز شگفت انگیزى بیان مى کند: «ثَلاث تَخْرُقُ الحُجُبَ، وَ تَنْتَهى اِلى ما بَیْنَ یَدَىِ الله: صَریرُ اَقْلامِ الْعُلَماءِ، وَ وَطْىُ اَقْدامِ الُْمجاهِدینَ، وَ صَوْتُ مَغازِلِ الْمُحْصَناتِ»: «سه صدااست که حجاب ها را پاره مى کند و به پیشگاه با عظمت خدا مى رسد; صداى گردش قلم هاى دانشمندان (به هنگام نوشتن بر صفحه کاغذ یا لوح) و صداى قدم هاى مجاهدان (در میدان جهاد)، و صداى چرخ نخ ریسى زنان پاکدامن».(6)

در واقع هر یک از این سه صدا، در ظاهر بسیار آهسته امّا در باطن بسیار پر غوغا و پر رمز و راز است و هر کدام اشاره به یکى از مسائل بنیادین جوامع بشرى دارد علم و کتابت، جهاد و شهادت و کوشش و کار!

7ـ امام صادق(علیه السلام) در توحید مفضّل ضمن بیان نعمتهاى بزرگ خدا بر نوع بشر مى فرماید:

«وَکَذلِکَ الْکِتابَةُ الَّتى بِها تُقَیِّدُ اَخْبارُ الماضِیْنَ لِلْباقینَ وَ اَخْبارُ الْباقینَ لِلآتینَ وَ بِها تُخلِّدُ الْکُتُبُ فِى الْعُلُومِ و الآدابِ وَ غَیْرِها و بِها یَحفِظُ الاِنْسانُ ذِکْرَ ما یَجْرى بَیْنَهُ وَ بَیْنَ غَیْرِهِ مِنَ الْمُعامِلاتِ وَالْحِسابِ، وَ لَوْلاهُ لانَقطَعَ اَخْبارُ بَعْضِ الاَزْمِنَةِ عَنْ بَعض، وَ اَخْبارُ الْغائِبینَ عَنْ اَوْطانِهم، وَ دَرَسَت الْعُلُوم وَ ضاعَتِ الآدابُ، وَ عَظُمَ ما یَدْخُلُ عَلَى النّاسِ مِنَ الْخَلَلِ فى اُمُورِهِمْ وَ مُعامِلاتِهِمْ، وَلا یَحتاجُونَ اِلَى النَّظَرِ فیهِ مِنْ اَمْرِ دینِهِمْ وَ ما رُوِىَ لَهُمْ مِمّا لایَسَعُهُمْ جَهْلُهُ»:

«... همچنین (یکى دیگر از نعمت هاى الهى) کتابت و نوشتن است که به وسیله آن اخبار گذشتگان براى موجودین، و اخبار موجودین براى آیندگان نگهدارى مى شود، و نیز به وسیله آن کتابها در علوم و آداب مختلف جاویدان مى گردد، و نیز از طریق آن قراردادها و معاملات و حساب هایى که میان انسان و دیگران است حفظ مى شود، و اگر کتابت نبود رابطه خبرى بعضى از زمان ها از بعضى دیگر قطع مى شد، و نیز پیوند کسانى که در وطن خود نبودند از هموطنانشان بریده مى گشت، علوم و دانش ها از بین مى رفت، آداب و رسوم و سنّت ها ضایع مى شد، و در امور مردم و معاملات و آنچه از امر دین نیاز به آن داشتند; و روایاتى که براى آنها ذکر مى شد و آگاهى بر آن لازم بوداختلال شدید ظاهر مى گشت».(7)

8ـ این بحث را با ذکر روایت دیگرى که از اهمیّت فوق العاده باقى ماندن آثار علمى به وسیله کتابت پرده بر مى دارد; و با تشویق هاى بى نظیرى اهل دانش را به سوى این کار فرا مى خواند، پایان مى دهیم:

در این حدیث که از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل شده است مى خوانیم: «اَلْمُؤمِنُ اِذا ماتَ وَ تَرَکَ وَرَقَةً واحِدَةً عَلَیْها عِلْم، تَکُونُ تِلْکَ الْوَرَقَةُ یَوْمَ القِیامَةِ سِتْراً فیما بَیْنَهُ وَ بَیْن النّارِ وَ اَعْطاهُ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالى بِکُلِّ حَرْف مَکْتُوب عَلَیْها مَدینَةً اَوْ سَعُ مِنَ الدُّنْیا سَبْعَ مَرّات»:

«مؤمن هنگامى از دنیا رفت و یک ورقه که علم و دانشى بر آن نوشته شده باشد از خود به یادگار گذاشت، آن ورقه روز قیامت به صورت پرده اى در میان او و آتش دوزخ در مى آید، و خداوند متعال به هر حرفى که به روى آن ورقه نوشته شده است شهرى که هفت بار وسیع تر از دنیااست; به او مى دهد»!(8)

1. بحار الانوار، جلد 2، صفحه 151.
2. کنز العمال، حدیث 28733.
3. بحار، جلد 2، صفحه 150.
4. فروع کافى، جلد 5، صفحه 155.
5. غرر الحکم.
6. الشهاب فى الحکم و الآداب، صفحه 22.
7. بحار، جلد 58، صفحه 257.
8. بحار الانوار، جلد 1، صفحه 198.