خداوند متعال شکر خود را مقرون به ذکر خدا کرده است و فرمود: (فَاذْکُرُونِى أَذْکُرْکُمْ وَاشْکُرُوا لِی وَلاَ تَکْفُرُونِ)(2) با اینکه فرمود: (وَلَذِکْرُ اللهِ أَکْبَرُ): «ذکر و یاد خداوند بزرگتر از هر چیزى است».(3)
یعنى ذکر خدا که بزرگترین چیزها است اگر انجام دادید، خدا شما را یاد مى کند و اگر بر نعمتهاى او شکر کردید، و کفران نورزیدید، او پاداش دهد (وَسَنَجْزِى الشَّاکِرِینَ)(4) در ذیل آیه (لاَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ)(5) که شیطان پس از رانده شدن گفت: «در مسیر و راه مستقیم تو براى گمراه کردن آدم(علیه السلام)  و فرزندان او مى نشینم» در تفسیر آمده که مراد از راه مستقیم راه شکر است و به جهت بلندى مرتبه شکر شیطن لعین طعنه در مردم زد که (وَلاَ تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ)(6):  «بیشترین فرزندان آدم(علیه السلام)  را شکرگزار نمى یابى»، یعنى رهروان این مسیر به واسطه وساوس من کم هستند، و اکثر آنها از این مسیر خارج مى شوند، و خداوند هم او را تصدیق کرده، و فرموده: (قَلِیلٌ مِّنْ عِبَادِىَ الشَّکُور):  «کمى از بندگان من شاکر هستند».(7)
خداوند شکر را مایه ازدیاد نعمت دانسته و فرموده که اگر شکر کردید، نعمتهاى شما را زیاد مى کنم:(لَئِنْ شَکَرْتُمْ لاَزِیدَنَّکُمْ)(8) و این زیادی را مطلق فرموده، و استثنائى نکرده، یعنى براى هر چه شکر کردید زیاد مى کنم.
ولى در پنج مورد استثناء به این اطلاق زده و مقیّد کرده است، یعنى در پنج مورد اگر خودش صلاح دید مى دهد:
1ـ بى نیازى (فَسَوْفَ یُغْنِیکُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شَاءَ):  «بزودى بى نیاز مى کند خداوند شما را از فضل خودش اگر خواست».(9)
2ـ اجابت دعا (فَیَکْشِفُ مَا تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِنْ شَاءَ):  «اجابت مى کند آنچه را مى خوانید اگر خواست».(10)
3ـ رزق (یَرْزُقُ مَنْ یَشَاءُ):  «کسى را که مى خواهد روزى مى دهد».(11)
4ـ آمرزش و مغفرت (وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ):  «و خداوند گناه کمتر از شرک را مى آمرزد براى کسى که بخواهد».(12)
5ـ توبه (وَیَتُوبُ اللهُ عَلَى مَنْ یَشَاءُ):  «و قبول مى کند خداوند توبه کسى را که بخواهد».(13)
چگونه شکر از اخلاق نیکو و پسندیده نباشد، در حالى که خداوند خود را به این صفت ستوده و آن را از اخلاق ربوبى شمرده است (واللّه شکور حلیم) «خداوند شکرگزار و بردبار است» (14)و نیز شکر را کلام اهل بهشت خوانده و فرموده: اهل بهشت چنین گویند: (الْحَمْدُ للهِ الَّذِى صَدَقَنَا وَعْدَهُ):  «حمد براى خدائى است که با ما صدق وعده رفتار کرد، و تخلّف نکرد» (15) و نیز درباره آنها فرمود: (وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعَالَمِینَ):  «آخرین دعا و سخن آنها الحمدلله رب العالمین است (یعنى حمد براى خدائى است که پروردگار عالمین است)».(16)
از امام باقر(علیه السلام) نقل شده که فرمودند: «رسول الله(صلی الله علیه و آله) شبى نزد عایشه بودند، عایشه گفت اى رسول خدا چرا این قدر نفس خود را به زحمت مى اندازید، (و عبادت مى کنید) با این که خداوند آنچه در قبل و بعد انجام مى دهید، راضى است، و شما را آمرزیده است، فرمود: اى عایشه «اَلا اَکُونُ عبداً شَکُوراً»: آیا نباید بنده شکرگزارى باشم.(17)
در روایتى دیگر آمده که: عایشه دید پیامبر(صلی الله علیه و آله)  در شب وضو ساخته و به نماز ایستادند، و شروع به گریه کردند به طورى که اشکها بر سینه مبارکش جارى شد سپس رکوع کرده و گریست، سجده کرده و  گریست، سر برداشت و گریست و آن قدر چنین کرد، تا بلال آمده و اعلان نماز صبح نمود، و عایشه به حضرت عرض کرد چرا این قدر گریه مى کنید، حضرت فرمود: (اَلا اکونُ عبداً شکوراً)(18)
در روایتى از امام هفتم(علیه السلام) از پدرانش از امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)  آمده که فرمود پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) ده سال بر انگشتان مى ایستاد، و نماز مى گزارد، تا این که قدمهایش متورم شده، و صورتش زرد گردید و تمام شب چنین مى کرد، تا این که مورد عتاب خداوند قرار گرفت، «طه ما انزلنا علیک القرآن لِتَشْقى»: «اى پیامبر، ما قرآن را بر تو نازل نکردیم تا به شدّت و مشقّت افتى».(19)

1. درباره فضیلت شکر مى توانید به محجة البیضاء، جلد 7، صفحه 140 به بعد و سفینة البحار، جلد 1، صفحه 709 ماده شکر و شرح نهج البلاغه ابى الحدید ذیل همین فراز، جلد 10، صفحه 151 مراجعه نمائید.
2. سوره بقره، آیه 152.
3. سوره عنکبوت، آیه 45.
4. سوره آل عمران، آیه 145.
5. سوره اعراف، آیه 16.
6. سوره اعراف، آیه 17.
7. سوره سبأ، آیه 13.
8. سوره ابراهیم، آیه 7.
9. سوره توبه، آیه 28.
10. سوره انعام، آیه 41.
11. سوره شورى، آیه 19.
12. سوره نساء، آیه 48.
13. سوره توبه، آیه 15.
14. سوره تغابن، آیه 17.
15. سوره زمر، آیه 74.
16. سوره یونس، آیه 10.
17. کافى، جلد 2، صفحه 95، و محجة البیضاء، جلد 7، صفحه 144.
18. محجة البیضاء، جلد 7، صفحه 142.
19. سفینة البحار، جلد 1، صفحه 709 ماده شکر ـ شبیه به این روایت در کافى، جلد 2، صفحه 95 و محجة، جلد 7، صفحه 144، از امام باقر(علیه السلام) با کمى تفاوت آمده است.