از بحث هاى مشروح گذشته درباره فداء و نجات این حقیقت روشن شد که این موضوع و شاخ و برگ هاى فراوانى که با مرور زمان به آن افزوده شده، اگرچه از نظر واکنش هاى خاصّ روحى در میان توده هاى عوام مسیحى و غیر مسیحى یکى از عوامل فریبندگى تعلیمات کلیسا و حفظ موجودیّت آن محسوب مى شود، امّا نمى توان انکار کرد که این گونه تعلیمات لطمه اى بزرگ بر اساس مسیحیّت از نظر افراد روشن بین و موشکاف مى زند و این مذهب را به صورت بازیچه اى کم ارزش در دست افراد سودجو براى اغفال مردم ساده لوح نشان مى دهد و تمام آنچه را مادّى ها درباره مذهب و جنبه افیونى داشتن آن مى گویند، بر مذاهبى امثال مسیحیّت کنونى منطبق مى سازد.
ولى در اینجا لازم است ببینیم اسلام در این باره چه تعلیماتى دارد، این موضوع را در چند جمله کوتاه مى توان بررسى کرد:
در قرآن مجید که اصیل ترین تعلیمات اسلامى است، درباره فداء هیچ یک از پیامبران و غیر آنها سخنى به میان نیاورده است، هیچ کس را به جرم گناه دیگرى گناهکار نمى داند. جمله «لاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى» در پنج سوره قرآن تکرار شده است.(1)
از سویى وسیله نجات و آمرزش و دخول در بهشت جاودان را ایمان و عمل صالح معرّفى مى کند. این موضوع در متجاوز از سى آیه قرآن به تعبیرات مختلف بیان شده است، از جمله در آیات زیر:
ـ (وَالَّذِینَ ءَامَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَـئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ).(2)
ـ (وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ).(3)
ـ (فَأَمَّا الَّذِینَ ءَامَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِى رَحْمَتِهِ).(4)
و از سوى دیگر، نجات انسان ها و امّت ها را در گرو اعمالشان مى داند و پاداش هایى که به آنها داده مى شود به تناسب همان اعمال اکتساب شده معرّفى مى کند. این موضوع در متجاوز از بیست آیه بیان شده است، از جمله در آیات زیر:
ـ (کُلُّ نَفْس بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ).(5)
ـ (وَوُفِّیَتْ کُلُّ نَفْس مَا کَسَبَتْ).(6)
ـ (تِلْکَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُمْ مَا کَسَبْتُمْ).(7) و امثال این آیات به مضامین گوناگون در قرآن مجید فراوان است. این آیات به خوبى مى تواند نظر اسلام را در مورد موضوع نجات روشن سازد.

(1). سوره هاى انعام آیه 164، اسراء آیه 15، فاطر آیه 18، زمر آیه 7، نجم آیه 38.
(2).ترجمه: «و کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردند، آنان اهل بهشت اند». سوره بقره، آیه 82.
(3). ترجمه: «خداوند به آنها که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردند، وعده آمرزش و پاداشى بزرگ داده است». سوره مائده، آیه 9.
(4). ترجمه: «امّا کسانى که ایمان آوردند و کارهاى شایسته کردند، پروردگارشان آنان را در رحمت خود وارد مى کند». سوره جاثیه، آیه 30.
(5). ترجمه: «هر کس در گرو اعمال خویش است». سوره مدّثّر، آیه 38.
(6). ترجمه: «و به هر کس (پاداش) آنچه انجام داده به طور کامل داده شود». سوره آل عمران، آیه 25.
(7). ترجمه: «آنها امّتى بودند که درگذشتند. اعمال آنان، مربوط به خودشان بود و اعمال شما نیز مربوط به خود شماست». سوره بقره، آیه 134.