* خط سیر این عقیده در میان مسلمانان.

* احادیث شیعه و سنى درباره معراج.

* جنجالى که این مسئله در زمان پیغمبر (ص) برپا کرد و راه فرارى که بعضى از کوته نظران براى آن فکر کردند.

بحثى را که در پیرامون مسئله پیچیده معراج پیامبر اسلام (ص) و سؤالات گوناگونى که در اطراف آن مى شود، شروع کردیم به اینجا رسید که در دو سوره از قرآن مجید اشارات کلى و سربسته به موضوع معراج و سیر فضائى پیامبر براى مشاهده آیات آفرینش و نشانه هاى عظمت آفریدگار جهان شده است.

قسمت اول این موضوع یعنى سیر از مسجد الحرام (مکه) تا مسجد اقصى (بیت المقدس) در نخستین آیه سوره «اسراء» و قسمت دوم یعنى سیر به آسمانها در آیات 13 تا 18 سوره «والنجم» بیان گردیده است.

در ضمن خاطرنشان ساختیم مسلمانان اولین کسانى نیستند که درباره پیغمبر خود چنین اعتقادى دارند بلکه این عقیده بصورت بسیار «غلیظ تر» در میان مسیحیان جهان عموماً وجود دارد یعنى اگر مسلمانان معراج را در حیات پیامبر و آن هم براى یک مدت کاملا محدود مى دانند، آنها پس از زنده شدن مسیح از مردگان و براى یک مدت نامحدود معتقدند.

***

اکنون مى خواهیم سیر این عقیده را در میان مسلمانان بررسى کنیم و ببینیم آیا اعتقاد به معراج و سیر فضائى پیامبر اسلام مخصوص عده خاصى از مسلمانان است، یا همگى آن را قبول دارند (البته پس از این بحث، نوبت به بحثهاى علمى و طرح ایراداتى که از نظر علوم روز به این مسافرت فضائى مى شود و پاسخ آنها خواهد رسید).

آنچه از مطالعه کتب مختلف تفسیر و حدیث و عقائد که بوسیله دانشمندان اسلام تألیف شده استفاده مى شود این است که برخلاف آنچه شاید بعضى تصور مى کنند عقیده به معراج پیامبر اسلام مخصوص دسته معینى از مسلمانان نیست، بلکه عموم مسلمین در این عقیده مشترکند، با تفاوتهائى که بعداً اشاره خواهد شد.

احادیث فراوانى از طریق شیعه و اهل تسنن در این زمینه نقل شده که ذکر همه آنها به درازا مى کشد ولى همین اندازه باید دانست که بسیارى از علماى اسلام «تواتر» یا «شهرت» این احادیث را تصدیق کرده اند، به عنوان نمونه، گفتار سه تن از دانشمندان بزرگ تفسیر و حدیث و عقائد شیعه و سپس گفتار بعضى از دانشمندان اهل تسنن را در اینجا مى آوریم:

1- فقیه و مفسر بزرگ عالم تشیع «شیخ طوسى» در کتاب تفسیر خود بنام «تبیان» در ذیل آیه اول سوره «اسراء» چنین مى گوید:

«دانشمندان شیعه معتقدند در همان شبى که خداوند پیامبرش را از مکه به بیت المقدس حرکت داد او را به آسمان برد و آیات عظمت خود را در آسمانها به او نشان داد، و این در بیدارى بود نه در خواب، ولى آنچه از قرآن بر مى آید همان سیر از مسجد الحرام (مکه) به مسجد اقصى (بیت المقدس) است، و بقیه این مسافرت از اخبار معلوم مى گردد».

گرچه نامبرده در ذیل آیه مزبور تنها قسمت اول معراج را مستند به قرآن و بقیه را مستند به اخبار مى کند، ولى در بیاناتى که در تفسیر شش آیه سوره «والنجم» ذکر نموده تعبیراتى دیده میشود که کاملا منطبق بر قسمت دوم معراج یعنى سیر به آسمانها از بیت المقدس است، گویا به این قسمت که رسیده تغییر نظر داده و آن را هم مستند به قرآن مى داند ولى در هر صورت او دلالت اخبار را در این باره قطعى دانسته است.

2- مفسر عالیقدر مرحوم «طبرسى» در تفسیر «مجمع البیان» در ذیل آیات سوره نجم مى گوید:

«ظاهر مذهب اصحاب و مشهور در اخبار ما این است که خداوند پیامبر را با همین جسم، در حال بیدارى و حیات، به آسمانها برد و اکثر مفسران نیز بر همین عقیده اند».

محدث شهیر علامه «مجلسى» در جلد ششم «بحارالانوار» مى نویسد:

«سیر پیامبر اسلام از مسجد الحرام به بیت المقدس و از آنجا به آسمانها از جمله مطالبى است که آیات و احادیث متواتر شیعه و سنى بر آن دلالت دارد، و انکار امثال این مسائل، یا تأویل و تفسیر آن به معراج روحانى یا خواب دیدن پیامبر، ناشى از عدم اطلاع از آثار ائمه هدى یا ضعف یقین است»...

سپس اضافه مى کند:

«اگر بخواهیم اخبارى را که درباره این مسئله رسیده جمع آورى کنیم یک کتاب بزرگ خواهد شد».

سپس خود او احادیث بسیارى که شاید متجاوز از یکصد حدیث است در این زمینه نقل مى کند که قسمت قابل توجهى از آن کتاب «کافى» مى باشد.