این محکمه هاى چهار گانه در برابر ما وجود دارد، اما اگر درست از یک یک آنها به دقت دیدن کنیم خواهیم دید که بر سر در همه آنها این جمله نوشته شده «این محکمه خصوصى است و تنها به بعضى از جرائم رسیدگى مى کند!»
خصوصى بودن این دادگاهها نیاز زیادى به بحث ندارد زیرا: دادگاههاى رسمى که تکلیفش - چنانکه گفتیم - روشن است و دامان همه گنهکاران و خلافکاران را نمى تواند بگیرد، و اگر مى گرفت و داد همه مظلومان را از ستمگران باز مى ستاند امروز جهان در آتش این همه ظلم و ستم و استعمار و استعباد و استثمار نمى سوخت.
و اما دادگاه مکافات، آن هم جنبه عمومى و همگانى ندارد، گویا تنها یک برنامه تربیتى است، و هشدارى است به عموم از طریق نشان دادن نمونه ها! و به همین دلیل بیدادگرانى را مى شناسیم که از چنگال آن هم فرار کرده اند، بعلاوه جنایت گاهى چندان سنگین است که مکافات نمى تواند از عهده همه آن برآید و تنها جریمه اى براى گوشه اى از آن تعیین مى کند.
و اما محکمه «آثار طبیعى عمل» آن نیز جنبه خصوصى دارد، زیرا شعاع عملش معمولاً گناهانى را در بر مى گیرد که جنبه همگانى به خود گرفته، و یا اگر یک فرد آن را مرتکب شود باید مدتى طولانى به آن عمل ادامه دهد، تا ریشه کند، و جوانه زند، و میوه تلخ و شوم آن آشکار گردد.
بنابراین بسیارى از گنهکاران و بسیارى از گناهان از قلمرو قضاوت آن بیرونند.
باقى مى ماند «محکمه وجدان» که در بحثهاى مشروحى که درباره طرز کار این دادگاه داشته ایم خصوصى بودن آن ثابت شده است، چه اینکه: همه مردم از یک «وجدان بیدار و زنده» برخوردار نیستند، و ضعف وجدان که به علل گوناگونى صورت مى گیرد سبب مى شود که جمعى از آلودگان و جانیان خطرناک، در لباسهاى مختلف، از چنگال مجازات این محکمه نیز فرار کنند.
بنابراین نتیجه کلى که از بررسى همه جانبه دادگاههاى چهارگانه بالا مى گیریم این است که هیچ یک از آنها یک شکل عمومى و همگانى که همه منحرفان و مجرمان را به خاطر هر گناه، و ارتکاب هر گونه جرم محاکمه کند و به کیفر شایسته برساند ندارد، گویا همه آنها به منزله اخطارهاى پى در پى و زنگهاى خطرى هستند، که براى تربیت و بیدار باش بشر نواخته مى شوند نه غیر آن.
