این خطبه که یکى از جامع ترین خطبه هاى نهج البلاغه است و بیشتر از معارف الهیه سخن مى گوید در واقع از شش بخش تشکیل یافته است. در بخش اوّل ـ همانند بسیارى از خطبه هاى نهج البلاغه ـ از حمد و ستایش الهى و ذکر اسما و صفات او با تعبیرات بسیار دقیق و حساب شده، سخن به میان آمده است.
در بخش دوم از رسالت پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و مأموریت ویژه و برنامه هاى عملى او سخن مى گوید.
در بخش سوم انگشت روى آفرینش بعضى از جانداران، به عنوان نمونه زنده اى از نشانه هاى علم و قدرت پروردگار گذارده و به خصوص درباره مورچگان و آفرینش آسمان و زمین و خورشید و ماه، بحث مى کند.
در بخش چهارم به نتیجه گیرى از آنچه گفته شد مى پردازد و عظمت آفریدگار را در پشت این صحنه هاى شگفت انگیز نشان مى دهد و به آنهایى که این آیات عظمت حق را مى بینند و راه انکار را مى پویند هشدار مى دهد.
در بخش پنجم بار دیگر به آفرینش موجود اعجاب انگیز دیگرى به نام ملخ و دقایق خلقت او مى پردازد و سرانجام در بخش ششم باز به نتیجه گیرى جامعى پرداخته و خطبه را با یک بحث کلى درباره نظام آفرینش و عظمت آفریدگار و خضوع همه موجودات در برابر ذات پاک او به پایان مى رساند.
قابل توجه است که در بسیارى از شروح نهج البلاغه نظم میان خطبه ها از اینجا به هم مى خورد; بعضى خطبه محل بحث را که طبق نسخه صبحى صالح خطبه 185 است، تحت شماره 231 آورده اند (مانند ابن ابى الحدید و فیض الاسلام) که به جاى این خطبه، خطبه همام را به شماره 185 آورده اند). و بعضى تحت شماره 227 (مانند نسخه نهج البلاغه بنیاد نهج البلاغه و شرح ابن میثم).
مرحوم شارح خویى آن را به شماره 184 ذکر کرده; ولى ما ـ همان گونه که خوانندگان محترم مى دانند ـ بر اساس نسخه صبحى صالح پیش مى رویم.
