از نکات مهمى که در این بخش از خطبه، امام بر روى آن تأکید مى کند یکسان بودن اصول احکام الهى در میان همه اقوام و ملل و گذشتگان و مردم امروز و فرداست.
توضیح این که تاریخ بشر در گذشته و حال شاهد و ناظر انواع تبعیض ها در میان اقوام و ملل در وضع قوانین و احکام عرفى بوده است; گروهى به جهت رنگ پوست و گروه دیگرى به موجب طبقه اجتماعى خاص خود، احکام متفاوتى با دیگران داشتند و در واقع خون سفید پوستان رنگین تر از رنگین پوستان بوده و طبقه اشراف از نظر قوانین، امتیازات ویژه اى بر دیگران داشتند.
اسلام آمد و با شعار معروف مساوات نژادها و رنگها و قومیتها خط بطلان بر امتیازات قومى و نژادى و قبیلگى و طبقات اجتماعى کشید.
معروف است که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در ایّام حج در سرزمین منا در حالى که بر شترى سوار بود و رو به سوى مردم فرمود: «یا أَیُّها النّاسُ ألا إِنَّ رَبَّکُمْ واحِدٌ وَ إِنَّ أَباکُمْ واحِدٌ ألا لا فَضْلَ لِعَرَبِیٍّ عَلى عَجَمی، وَ لا لِعَجَمِی عَلى عَرَبی، وَ لا لاَِسْوَدَ عَلى أَحْمَرَ، وَ لا لاَِحْمَرَ عَلى اَسْوَدَ إِلاّ بِالتَّقْوى. أَلا هَلْ بَلَّغْتُ؟ قالُوا نَعَم! قالَ لِیَبْلُغَ الشّاهِدُ الْغائِبَ; اى مردم بدانید! خداى شما یکى است و پدرتان یکى، نه عرب بر عجم برترى دارد و نه عجم بر عرب، نه سیاهپوست بر گندمگون و نه گندمگون بر سیاهپوست مگر به تقوا. آیا من دستور الهى را ابلاغ کردم؟ همه گفتند: آرى! فرمود: این سخن را حاضران به غایبان برسانند».
این سخن را پیامبر تنها در اجتماع عظیم منا نفرمود، بلکه در موارد دیگر نیز به عنوان یکى از اصول مسلّم اسلام به آن اشاره کرد از جمله در حدیثى مى خوانیم: «روزى سلمان فارسى وارد مجلس پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) شد، او را گرامى داشتند و به موجب فضیلتها و سن و سالش در صدر مجلس جاى دادند، در این هنگام عمر وارد شد و با اعتراض گفت: «مَنْ هذَا الْعَجَمِىِّ الْمُتَصَدَّرِ فیما بَیْنَ الْعَرَبِ ; این مرد عجمى که در میان عربها صدر نشین شده کیست؟» پیغمبر بر فراز منبر رفت (کارى که در مواقع بیان یک حکم عام و اساسى انجام مى گرفت) و خطبه خواند و فرمود: «إِنَّ النّاسَ مِنْ آدَمَ إلى یَوْمِنا هذا مِثْلُ أسْنانِ الْمِشْطِ; لا فَضْلَ لِلْعَرَبِىِّ عَلَى الاَْعْجَمِىِّ وَ لا لِلاَْحْمَرِ عَلَى الاَْسْوَدِ إِلاّ بِالتَّقْوى، سَلْمانُ بَحْرٌ لا یُنْزَفُ وَ کَنْزٌ لا یَنْفَد، سَلْمانُ مِنّا أهْلَ الْبَیْتِ; مردم از زمان آدم تا به امروز همگى مانند دندانهاى شانه مساوى هستند، عرب فضیلتى بر عجم ندارد و گندمگون فضیلتى بر سیاه پوست مگر به تقوا، سلمان دریایى است که پایان نمى گیرد و گنجى است که تمام نمى شود، سلمان از ما اهل بیت است».
این حدیث به خوبى نشان مى دهد که نه تنها انسانهایى که در یک عصر زندگى مى کنند در برابر اصول قوانین الهى یکسانند، بلکه انسانهایى که در طول تاریخ بشریت بر صفحه زمین گام نهاده اند در شرایط همگون یکسانند و با توجه به اینکه امتیازات قبیلگى در میان عرب و امتیازات نژادى و طبقاتى در سطح جهان آن روز سخت مورد توجه بود، این حکم اسلام درخشندگى فوق العاده اى دارد.
کلام امام امیرمؤمنان(علیه السلام) در خطبه بالا تأکیدى بر همین موضوع است که مى فرماید: آنچه را خدا براى اقوام پیشین پسندیده و راضى شده، براى شما هم پسندیده است و آنچه مورد خشم و نفرت بوده، هم اکنون نیز چنین است. با توجه به اینکه خلیفه دوم هنگامى که به حکومت رسید بار دیگر امتیازات جاهلى از جمله امتیاز عرب را بر عجم ـ طبق تواریخ شیعه و اهل سنّت ـ برقرار کرد این بیان امام نیز در ادامه بیانات پیامبر است، ارزش فوق العاده اى دارد.
این سخن را با جمله اى از خطبه حجة الوداع که پیامبر اکرم در آنجا اصول قوانین اسلام را براى همگان بیان فرمود پایان مى دهیم: «أَیُّهَا النّاسُ إنّ رَبَّکُمْ واحِدٌ وَ إِنَّ أباکُمْ واحِدٌ کُلُّکُمْ لاِدَمَ وَ آدَمُ مِنْ تُراب، (إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَاللهِ اَتْقیکُمْ) وَ لَیْسَ لِعَربیٍّ عَلى عَجَمِىٍّ فَضْل إلاّ بِالتَّقوى ; ألا هَلْ بَلّغْتُ؟ قالُوا: نَعَمْ. قالَ: فَلْیَبْلُغِ الشّاهِدُ الْغائِبَ; اى مردم پروردگار شما یکى است و پدر شما همه یکى، شما فرزندان آدم و آدم از خاک بود. گرامى ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست. عرب بر عجم برترى ندارد مگر به تقوا. اى مردم آیا من دستور خدا را به شما رساندم؟ همگى گفتند: آرى، فرمود: حاضران این مطلب را به غایبان برسانند».
1. «احمر» به معناى سرخپوست نیست، بلکه به معناى گندمگون است، زیرا سفیدپوستان آن محیط در واقع گندمگون بودند.
