امام (علیه السلام) در بخش اوّل این خطبه درباره «طلحه و زبیر» سخن مى گوید، که به ظاهر دست اتحاد به هم دادند و بر ضدّ مولا على (علیه السلام) آهنگ جنگ «جمل» کردند، امام (علیه السلام) پرده از اسرار درون آن دو برمى دارد مى فرماید : گرچه اینها ظاهراً متّحد شده اند ولى این موقّتى ومقطعى است و هر یک از آنها، اگر به قدرت رسد دیگرى را از پاى درمى آورد.
در بخش دیگرى از این خطبه اشاره به «فتنه بصره» و شورش «اصحاب جمل» مى کند و مردم را براى خاموش کردن آتش این فتنه فرا مى خواند و در پایان به مردم هشدار مى دهد که مراقب حرکات مرموز پیمان شکنان (طلحه و زبیر و یارانشان) بوده باشند.
کُلُّ وَاحِد مِنْهُما یَرجُو الاَْمْرَ لَهُ، وَیَعْطِفُهُ عَلَیْهِ دُونَ صَاحِبِهِ، لاَ یَمُتَّانِ إلَى اللهِ بِحَبْل، وَلاَ یَمُدَّانِ إلَیْهِ بِسَبَب. کُلُّ وَاحِد مِنْهُمَا حَامِلُ ضبٍّ لِصَاحِبِهِ، وَعَمَّا قَلِیل یُکْشَفُ قِنَاعُهُ بِهِ ! وَاللهِ لَئِنْ أَصَابُوا الِّذی یُرِیدُونَ لَیَنْتَزِعَنَّ هذَا نَفْسَ هذَا، وَلَیَأْتِیَنَّ هذَا عَلَى هذَا. قَدْ قَامَتِ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ، فَأَیْنَ الْمُحْتَسِبُونَ ! فَقَدْ سُنَّتْ لَهُمُ السُّنَنُ، وَقُدِّمَ لَهُمُ الْخَبَرُ. وَلِکُلِّ ضَلَّة عِلَّةٌ، وَلِکُلِّ نَاکِث شَبهَةٌ. وَاللهِ لاَ أَکُونُ کَمُسْتَمِعِ اللَّدْمِ، یَسْمَعُ النَّاعِیَ، وَیَحْضُرُ الْبَاکِیَ، ثُمَّ لاَ یَعْتَبِرُ !
ترجمه
هر یک از آن دو نفر (طلحه و زبیر)، امیدوار است که حکومت به دست او بیفتد و آن را به سوى خود مى کشد، نه به سوى رفیقش، آنها نه به رشته اى (از رشته هاى محکم الهى) چنگ زده اند، و نه به وسیله اى به او نزدیک شده اند، بلکه هر یک، بار کینه رفیقش رابر دوش مى کشد، و به زودى پرده از روى آن برداشته خواهد شد !
به خدا سوگند ! اگر این دو به آنچه مى خواهند برسند (و حکومت را در دست گیرند)، این یکى جان دیگرى را مى گیرد، و آن دیگر مى خواهد این را از میان بردارد.
(هم اکنون)، گروه طغیانگر و فتنه انگیز، به پاخاسته اند، کجا هستند پاداش طلبان از خدا ؟ (و مجاهدان مخلص) که در برابر آنها بایستند و آتش فتنه را خاموش کنند ؟ در حالى که سنتها براى آنها بیان شده، و از پیش به آنها خبر داده اند.
(به یقین) براى هر ضلالتى، علتى است و براى هر پیمان شکنى ، دستاویز و بهانه اى (هرگز فریب این بهانه ها را نخورید).
به خدا سوگند ! من همچون کسى نخواهم بود که صداى بر سر وسینه کوبیدن سوگواران و نداى خبرگزار مرگ را بشنود، و نزد گریه کنندگان حضور یابد، اما عبرت نگیرد (هرگز در برابر تحرکات دشمن غافلگیر نخواهم شد).
