از مسائلى که امام (علیه السلام) در این خطبه بر آن تأکید مى فرماید، هلاکت و گمراهى گروه افراط گر و تفریط کننده است، این دو گروه به طرز آشکارى در مورد امام (علیه السلام)در محیط جامعه اسلامى نمایان شدند گروهى که امام (علیه السلام) را خدا مى پنداشتند که در عصر آن حضرت مى زیستند و به مجازات سختى از سوى امام (علیه السلام) گرفتار شدند و گروه دیگرى که نعوذ بالله کافرش مى دانستند که آنها نیز به مجازات سختى گرفتار گردیدند.

   افراط و تفریط در همه چیز مذموم و مایه گرفتارى و بدبختى است نه تنها در مسائل اعتقادى که در مسائل ساده زندگى نیز چنین است و سرچشمه افراط و تفریط معمولاً جهل و نادانى و تعصب است.

   گروهى از منحرفان در جامعه اسلامى که از پیروى اهل بیت (علیهم السلام) دور ماندند خدا را آن چنان تنزل دادند که در حد جسمانیات شمردند و براى او قیافه اى مانند یک جوان امرد با موهایى پیچیده و مجعد قائل شدند و گروهى دیگر چنان او را از دسترس فکر بشر خارج کردند که گفتند نه تنها معرفت ذات او براى ما امکان ندارد بلکه از صفات او هم چیزى نمى دانیم و به تعبیر دیگر قائل به تعطیل معرفت الله شدند. گروهى راه افراط را پیش گرفته و قائل به تفویض شدند و گروهى نیز راه تفریط را پیش گرفته و قائل به جبر شدند و همین طور.

   ائمه هدى (علیهم السلام) خودرا «نُمْرقه وسطى» یعنى گروه معتدل و دور از افراط و تفریط معرفى مى نمودند که تندروان باید به سوى آنها باز گردند و کندروان باید خودرا به آنها برسانند. «نَحْنُ النُّمْرُقَةُ الْوُسْطى بِها یَلْحَقُ التّالِی وَإلَیْها یَرْجِعُ الْغالِی»(1).

* * *

1. نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 109.