آنچه را امام(علیه السلام) در سه بخش از این خطبه درباره حوادث آینده جامعه اسلامى به عنوان پیش بینى بیان فرموده، ترسیم بسیار دقیق و حساب شده اى از تمام حکومت هاى جبّار خودکامه در طول تاریخ است. هنگامى که آنها پایه هاى خود را محکم مى کنند تمام نیکان و پاکان را از صحنه اجتماع کنار مى زنند و مدیران و دستیاران خود را از افراد بى بند و بار و بى ایمان و نوکر مآب که به جاى «کلاه، سر مى آورند». بر مى گزینند. مؤمنان را تحت فشار قرار مى دهند و مردم را به جهل و نادانى و بى خبرى سوق مى دهند. دروغ همه جا را فرا مى گیرد و صدق و راستى برچیده مى شود. فرومایگان بر مقدّرات مردم مسلّط مى شوند و بسیارى از مردم به حکم «أَلنَّاسُ عَلَى دِینِ مُلوُکِهِمْ» از آن حکّام و سلاطین درنده خو پیروى مى کنند. نظام ارزش جامعه به کلّى دگرگون مى شود و فى المَثَل: بى عفّتى و ناپاکى مایه افتخار و پاکدامنى از اسباب سرافکندگى به حساب مى آید.

این گونه حکومت ها در محیط هاى مذهبى با مذهب نمى جنگند; بلکه سعى مى کنند مذهب را از درون تهى سازند و تعلیمات آن تحریف کنند و به این طریق از احساسات مذهبى مردم به نفع مقاصد شوم خود استفاده کنند. خرافات را در میان مردم ترویج مى دهند و به بعضى از ظواهر مذهبى اهمیّت داده، عمق و باطن آن را از میان مى برند.

هرگاه با این معیارهاى دقیقى که مولا امیرمؤمنان(علیه السلام) در این خطبه بیان کرده به جوامع دنیاى امروز - مخصوصاً بسیارى از کشورهاى اسلامى - بنگریم، مى بینیم چقدر قابل تطبیق است. گویى امام(علیه السلام) از آن روز تمام حوادثى را که امروز در جوامع مى گذرد با چشم مى دیده و همچون نقّاش چیره دستى آنهارا با نوک قلم ترسیم نموده; تصویرى که از هر نظر برابر با اصل است.

آنچه امام(علیه السلام) در این خطبه پیش بینى فرموده است شباهت به روایاتى
دارد که از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در این زمینه نقل شده است. از جمله در حدیثى مى خوانیم:

«یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ وُجُوهُهُمْ وُجُوهُ الآدَمِیِّینَ، وَ قُلُوبُهُمْ قُلُوبُ الشَّیَاطِینِ، کَأَمْثَالِ الذَّئَابِ الضَّوارِی، سَفَّاکُونَ لِلدِّمَاءِ، لاَیَتَنَاهَوْنَ عَنِ مُنْکَر فَعَلُوهُ، إِنْ تَابَعْتُهُمْ ارْتَابُوکَ وَ إِنْ حَدَّثْتَهُمْ کَذَّبُوکَ، إِنْ تَوَارَیْتَ عَنْهُمْ اغْتَابُوکَ. أَلسُّنَّةُ فِیِهمْ بِدْعَةٌ، وَ الْبِدْعَةُ فِیهِمْ سُنَّةٌ، و الْحَلِیمُ مِنْهُمْ غَادِرٌ، وَ الْغَادِرُ بَیْنَهُمْ حَلِیمٌ، أَلْمُؤمِنُ فِیمَا بَیْنَهُمْ مُسْتَضْعَفٌ، وَ الْفَاسِقُ فِیمَا بَیْنَهُمْ مُشَرَّفٌ... فَعِنْدَ ذلِکَ یَحْرِمُهُمُ اللهُ قَطْرَ السَّمَاءِ فِی أَوَانِهِ، وَ یُنْزِلُهُ فِی غَیْرِ أَوَانِهِ، وَ یُسَلِّطُ عَلَیْهِمْ شِرَارَهُمْ...; زمانى بر مردم فرا مى رسد که صورت هاى آنها، صورت هاى انسانى است و دل هاى آنها دل هاى شیطانى! مانند گرگان درنده اند; و پیوسته خون ریزى مى کنند; و هیچگاه (با تذّکر و ارشاد) از منکراتى که انجام مى دهند، باز نمى گردند! اگر با آنها همراهى کنى تو را متّهم مى کنند و اگر سخنى بگویى، تکذیبت مى کنند و اگر از آنها پنهان شوى غیبت مى کنند. سنّت (سنّت معصومین) در میان آنها بدعت است; و بدعت در میان آنها سنّت! عاقل در نظر آنها کسى است که فریبکار و پیمان شکن باشد و فریبکار و پیمان شکن در میان آنها عاقل و هوشیار محسوب مى شود. مؤمن در میان آنها مستضعف و فاسق در میان آنها مشرّف و گرامى است... در این هنگام، خداوند آنها را از باران به موقع، محروم مى سازد و باران هاى بى موقع (که مایه فساد و تباهى است) بر آنها نازل مى کند و اشرار بر آنها مسلّط مى شوند».(1)