دنیا براى دنیا پرستان و آنها که آخرت را علماً و یا عملا انکار مى کنند، تمام مطلوب و منتهاى مقصود است و به همین دلیل، تمام ارزشها را در پاى آن قربانى مى کنند.

تمام بدبختى هاى مردم جهان مولود این طرز فکر است که در عقیده و یا در عمل زندگى سراى دیگر حضور نداشته باشد.

ولى در جهان بینى اسلامى، دنیا مرحله اى است گذرا و مقدّمه اى براى آخرت، که در روایات اسلامى با تشبیهات مختلفى آمده. گاه «مزرعه» گاه «پل» و گاه «تجارتخانه» شمرده اند، که شرح آن ذیل خطبه 28 گذشت.

ولى در خطبه مورد بحث و بعضى دیگر از خطبه هاى نهج البلاغه، دنیا تشبیه به میدان تمرین و آخرت تشبیه به میدان مسابقه شده; تشبیهى بسیار رسا و گویا. در واقع انسان ها در این میدان با آموزش هاى عقیدتى و پرورش هاى اخلاقى، چنان قوى و نیرومند مى شوند که در میدان مسابقه آخرت مى توانند به سرعت در بهشت جاى گیرند و در آسمان قرب خدا پرواز کنند. و این که در خطبه بالا، «تصدیق» به عنوان «منهاج و «صالحات» به عنوان «منار» آمده، اشاره به همین آموزش و پرورش الهى است.

از این تشبیه نکات زیر استفاده مى شود:

الف) سعادت و نجات در آخرت را بى حساب به کسى نمى دهند; بلکه در پرتو سازندگى هاى فکرى و اخلاقى و عملى خواهد بود.

ب) با پایان دنیا پرونده اعمال بسته مى شود و قیامت جاى حساب است نه عمل. همانگونه که میدان مسابقه جاى تمرین نیست.

ج) جایزه این مسابقه، برترین جوائز است! چرا که این مسابقه برترین مسابقه ها است.

د) تفاوت درجات و مراتب انسان ها با اعتقاد اعمال و اخلاق آنها ارتباط دارد. ممکن است گروهى بهشتى باشند، ولى هر کدام در مقامى از مقامات بهشت; همانگونه که شرکت کنندگان در یک مسابقه، نفر اوّل و دوم و سوم دارند که هر کدام جایزه متناسب رتبه خود مى گیرند.

هـ) هیچ چیز از اعمال و رفتار ما در دنیا از میان نمى رود و آثار همه باقى مى ماند. همانگونه که آثار همه تمرینات براى مسابقه دهندگان محفوظ است. این همان است که قرآن مى گوید: «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّة خَیْراً یَرَهُ * وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّة شَرّاً یَرَهُ».(1)

در حدیثى از امام مجتبى(علیه السلام) مى خوانیم که: حضرت بعد از آنکه ماه رمضان را به عنوان مضمار خلق و میدان تمرین مى شمرده، مى فرماید: «وَ ایْمُ اللهِ لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ لَعَلِمُوا أَنَّ الْمُحسِنَ مَشْغُولٌ بِإِحْسَانِهِ، وَ الْمُسِیئَ مَشْغُولٌ بِإِسَائَتِهِ; به خدا سوگند! اگر پرده برداشته شود، مردم خواهد دانست که نیکوکار، بهره مند از نیکوکارى خود و بدکار، درگیر بدکارى خویش است».(2)

1. سوره زلزال، آیات7 - 8.
2. بحار الانوار، جلد 75، صفحه 110.