هنگامى که انسان چشم از این جهان مى پوشد، وضع او به کلّى دگرگون مى شود. تا آن لحظه که زنده بود، همگام و همرنگ با محیط و سایر زندگان بود; امّا اکنون حسابش به کلّى جدا شده، باید هر چه زودتر این موجود ناهمرنگ، از میان جمع خارج شود و به آنجا که رابطه اش با جامعه انسانى به کلّى قطع مى گردد، سپرده شود.
لحظاتى است بسیار عبرت انگیز! نه از خود اراده اى دارد، نه چیزى با خود مى برد، نه کسى مى تواند براى او کارى انجام دهد، نه ناله ها و فریادها و گریه ها سودى براى او دارد و نه نزدیکترین دوستان، کارى از دستشان ساخته است. جنازه او را به سرعت بر مى دارند و دور مى کنند و در گورى سرد و خاموش، زیر خروارها خاک، پنهان مى سازند. تنها چیزى که در ظاهر همراه او مى فرستند، همان چند قطعه پارچه بسیار کم ارزش و ندوخته است که آخرین لباس او را تشکیل مى دهد.نه از تخت و تاج شاهى خبرى است، و نه از زر و زیورها، و نه از کاخ ها و قصرها!
اینجاست که امیر مؤمنان على(علیه السلام) همانند بسیارى از پیشوایان بزرگ اسلام، توصیه مى کند که براى مهار زدن نفس طغیانگر، به یاد این لحظات بیفتید و بسیار از آن یاد کنید! چگونه از چیزى غافل مى شوید که او از شما غافل نمى شود؟ و مى فرماید: بهترین واعظ براى شما، همین جسمِ بى جانِ مردگانى است، که هر روز بر دوش زندگان به سوى آرامگاه جاویدان مى روند; از سراى «مألوف» که پیوسته به آن علاقه داشته اند، جدا مى شوند و در جایى که همیشه از آن وحشت داشته اند، سکونت اختیار مى کنند و از همه ناراحت کننده تر اینکه، پرونده اعمال آنها به کلّى بسته مى شود: نه چیزى مى توانند بر حسناتشان بیفزایند و نه چیزى از سیّئاتشان کم کنند.
به راستى، هم لحظه تولّد و ورود در دنیا، عبرت انگیز است و هم لحظه خروج از دنیا! هر دو بى اختیار انجام مى شود و در هر دو حال، دست انسان از همه چیز خالى است و اگر انسان همه روز کمى به این دو بیندیشد به یقین در فاصله آن دو، گرفتار غرور و طغیان و نسیان و فراموشى نخواهد شد.
در یکى از اشعار منسوب به امیرمؤمنان على(علیه السلام) نکته بسیار لطیفى دیده مى شود، مى فرماید:
وَ فِی قَبْضِ کَفِّ الطِّفْلِ عِنْدَ وِلاَدَة دَلِیلٌ عَلَى الْحِرْصِ الْمُرَکَّبِ فِی الْحَىِّ
وَ فِی بَسْطِهَا عِنْدَ الْمَمَاتِ مَوَاعِظٌ أَلاَ فَانْظُرُونِی قَدْ خَرَجْتُ بِلاَ شَیءِ
شاعر توانمند معاصر، شهریار در ترجمه اشعار فوق چنین سروده است:
با مشت بسته چشم گشودى در این جهان یعنى به غیر حرص و غضب نیست حالیم!
با مشت باز هم روى آخر به زیر خاک یعنى ببین که مى روم و دست خالیم!
1. اقتباس از خطبه 188، که شرح آن به خواست خدا در آینده خواهد آمد.
