«مبرّد» در کتاب «کامل» مى گوید: «این خطبه را امام(علیه السلام) زمانى بیان فرمود که مشغول خواندن خطبه اى بود، مردى از میان جمعیّت عرض کرد: «اى امیرمؤمنان! دنیا را براى ما توصیف کن.» امام(علیه السلام) فرمود: «بدون مقدّمه بگویم، درباره سرایى که ابتداى آن سختى و مشقّت است و پایانِ آن فناست» و به همین صورت این خطبه کوتاه را تا پایان بیان فرمود که ترسیم بسیار دقیق و روشنى از زندگى دنیا و مشکلات و گرفتارى ها و نابسامانى هاى آن است و به راستى دقّت در همین چند جمله کوتاهى که در این خطبه آمده است، مى تواند انسان را به حقایق مهمّى درباره دنیا و زندگى آن آشنا سازد، به گونه اى که مى توان گفت: «چیزى درباره وصف دنیا باقى نمانده، مگر اینکه امام(علیه السلام) در این ده جمله کوتاه بیان فرموده است».
* * *
مَا أَصِفُ مِنْ دَار أَوَّلُهَا عَنَاءٌ، وَآخِرُهَا فَنَاءٌ! فِی حَلاَلِهَا حِسَابٌ، وَ فِی حَرَامِهَا عِقَابٌ. مَنِ اسْتَغْنَى فِیهَا فُتِنَ، وَ مَنِ افْتَقَرَ فِیهَا حَزِنَ، وَ مَنْ سَاعَاهَا فَاتَتْهُ، وَ مَنْ قَعَدَ عَنْهَا وَاتَتْهُ، وَ مَنْ أَبْصَرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ، وَ مَنْ أَبْصَرَ إِلَیْهَا أَعْمَتْهُ.
ترجمه
من چگونه توصیف کنم سرایى را که آغاز آن سختى و مشقّت است و پایانش نیستى و فناست. در حلالش حساب و در حرامش عقاب است; آن کس که در آن ثروتمند شود با انواع آزمایشها روبرو مى شود و آن کس که فقیر گردد، محزون مى شود. کسى که به سرعت به دنبال آن برود به آن نمى رسد و کسى که آن را رها سازد، به او روى مى آورد. آن کس که با دنیا بنگرد به او بصیرت و بینایى مى بخشد و آن کس که به دنیا بنگرد نابینایش مى کند.
