آخرین سؤالى که در اینجا مطرح است این است که مفهوم صلوات چیست؟
معروف در میان علما و دانشمندان این است که صلوات اگر از سوى خداوند باشد به معناى رحمت است و اگر از سوى فرشتگان و انسانها باشد به معناى طلب رحمت است. یا به تعبیرى که در روایت امام کاظم(علیه السلام) آمده است در پاسخ این سؤال که معناى صلوات خدا و ملائکه و مؤمنان در آیه شریفه «إِنَّ اللّهَ وَ مَلاَئِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ...» چیست؟ فرمود: «صَلاَةُ اللّهِ رَحْمَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ صَلاَةُ الْمَلاَئِکَةِ تَزْکِیَةٌ مِنْهُمْ لَهُ، وَ صَلاَةُ الْمُؤْمِنینَ دُعَاءٌ مِنْهُمْ لَهُ; صلوات خداوند رحمتى از ناحیه او است و صلوات ملائکه، تقدیس و پاک شمردن آنها است نسبت به پیامبر(صلى الله علیه وآله) و صلوات مؤمنین، دعا و تقاضاى رحمت است از آنها براى پیامبر(صلى الله علیه وآله)».
بعضى معتقدند تمام این معانى به یک اصل باز مى گردد و آن ثناى جمیل است خواه به صورت فرستادن رحمت بوده باشد، یا تقدیس و پاک شمردن، و یا تقاضاى رحمت، که هر کس به مقتضاى حال خودش آن را انجام مى دهد.
و از آنجا که ریشه اصلى این لغت، «صَلْى» (بر وزن سعى) به معناى در آتش افکندن، یا سوختن و برشته شدن در آتش است، بعضى معتقدند که صلوات به معناى دور کردن آتش عذاب الهى است، که نتیجه آن رحمت یا تقاضاى رحمت است; ولى بعضى میان «صَلْو» که به اصطلاح ناقص واوى است، با «صَلْى» که ناقص یایى است، فرق گذاشته اند و معناى اخیر را مربوط به «صَلْى» دانسته اند و معانى قبل را مربوط به «صَلْو». (دقّت کنید!)
به هر حال، تمام اینها نشان مى دهد که با هر صلوات و سلامى که به پیامبر(صلى الله علیه وآله)فرستاده مى شود، رحمت تازه اى بر روان پاک او نازل مى گردد و بعید نیست که این رحمت از ناحیه آن منبع عظیم الهى، به سوى امّتش نیز سرازیر شود. از همین رو صلوات و درود بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) مایه رحمت و پاکى و آمرزش براى خود انسان است.
درباره اینکه منظور از آل محمّد(صلى الله علیه وآله) همان اهل بیت، یعنى فرزندان او هستند به خواست خدا در ذیل خطبه 239 بحث خواهیم کرد. در جلد اوّل همین شرح، ذیل خطبه دوّم صفحه 303 نیز اشاره اى به این معنا داشتیم.
* * *
1. تفسیر نور الثقلین، جلد 4، صفحه 302، شماره 221 (ذیل آیه 56 سوره احزاب).
2. التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، مادّه «صلو» (با اقتباس و نقل به معنا).
