در بعضى از روایات آمده است که على(علیه السلام) روزى بر منبر فرمود: «لَوْ کُسِرَتْ لِیَ الْوَسَادَةُ لَحَکَمْتُ بَیْنَ أَهْلِ التَّوْرَاةِ بِتَوْرَاتِهِمْ وَ بَیْنَ أَهْلِ الاِْنْجِیلِ بِإِنْجِیلِهِمْ وَ بَیْنَ أَهْلِ الْفُرْقَانِ بِفُرْقَانِهِمْ وَ مَا مِنْ آیَة فِی کِتَابِ اللّهِ أُنْزِلَتْ فِی سَهْل أَوْ جَبَل إِلاَّ وَ أَنَا عَالِمٌ مَتَى أُنْزِلَتْ وَ فِیمَنْ أُنْزِلَتْ; اگر مسندى براى سخن گفتن جهت من ترتیب داده شود که گروههایى از پیروان مذاهب مختلف حضور داشته باشند، من در میان اهل توارت، به توراتشان داورى مى کنم و در میان اهل انجیل، به انجیل شان و در میان پیروان قرآن، به قرآن شان و هیچ آیه اى در کتاب اللّه نیست، که در دشت، یا کوهستان نازل شده، مگر این که من مى دانم کِى نازل شده و درباره چه کسى نازل شده است.»
هنگامى که امام(علیه السلام) این سخن را فرمود، یکى از کسانى که پاى منبر امام(علیه السلام)نشسته بود، گفت: «یَا لَلّهِ وَ لِلدَّعْوَى الْکَاذِبَةِ; خدایا! چه ادّعاى بزرگ دروغى.» و عجب این که، کسى که در کنار او نشسته بود، رو به على(علیه السلام) کرد (و آهسته) گفت: «من گواهى مى دهم که تو خداوند عالمیانى (یکى در جهت افراط و دیگرى در جهت تفریط گام برمى دارد)».
در روایت دیگرى آمده است که: روزى على(علیه السلام) خطبه اى خواند و از حوادث آینده خبر داد و فرمود: «سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی; هرچه مى خواهید از من بپرسید پیش از آن که من در میان شما نباشم» و سپس بخشى از حوادث دردناک آینده را بیان فرمود. گروهى از کسانى که پاى منبر نشسته بودند، به آن حضرت جسارت کرده و به ساحت مقدّسش نسبت دروغگویى دادند.
این گونه سخنان به سمع مبارک مولا رسید و به نظر مى رسد که خطبه مورد بحث را، بعد از آنها ایراد کرد. به هر حال، این خطبه از خطبه هایى است که امام(علیه السلام) بعد از جنگ «صفّین» ایراد فرموده و آن ها را سرزنش مى کند که چرا از پیروزى که در چند قدمى شما بود استقبال نکردید و کار را ناتمام گذاردید و کشور اسلام را در فتنه فروبردید؟! به همین جهت، آنها را تشبیه به زن باردارى مى کند که در آخرین روزهاى دوران حمل، جنین خود را ساقط کند و سرپرستش بمیرد و میراث او را بستگان دوردستش ببرند و به تمام معنا بیچاره شود. سپس در بخش دیگرى از این خطبه، به پاسخ کسانى مى پردازد که پاره اى از سخنانش را تکذیب کردند و حقایق گرانبهایى را که امام(علیه السلام)در اختیار آنها گذارده بود، بر اثر نادانى و عدم شناخت نادیده گرفتند.
این خطبه نیز به خوبى نشان مى دهد که على(علیه السلام) تا چه حدّ مظلوم بود و گرفتار چه مردمى شده بود.
أَمَّا بَعْدُ یَا أَهْلَ الْعِرَاقِ، فَإِنَّمَا أَنْتُمْ کَالْمَرْأَةِ الْحَامِلِ، حَمَلَتْ فَلَمَّا أَتَمَّتْ أَمْلَصَتْ وَ مَاَتَ قَیِّمُهَا، وَ طَالَ تَأَیُّمُهَا، وَ وَرِثَهَا أَبْعَدُهَا. أَمَا وَاللهِ! مَا أَتَیْتُکُمُ اخْتِیَاراً; وَلکِنْ جِئْتُ إِلَیْکُمْ (اتیتکم) سَوْقاً. وَ لَقَدْ بَلَغَنِی أَنَّکُمْ تَقُولُونَ: عَلِیٌّ یَکْذِبُ، قَاتَلَکُمُ اللهُ تَعَالَى! فَعَلَى مَنْ أَکْذِبُ؟ أَعَلَى اللهِ؟ فَأَنَا أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِهِ! أَمْ عَلَى نَبِیِّهِ؟ فَأَنَا أَوَّلُ مَنْ صَدَّقَهُ! کَلاَّ وَاللهِ. لکِنَّهَا لَهْجَةٌ غِبْتُمْ عَنْهَا، وَلَمْ تَکُونُوا مِنْ أَهْلِهَا. وَیْلُ امِّهِ کَیْلا بِغَیْرِ ثَمَن! لَوْ کَانَ لَهُ وِعَاءٌ. «وَلَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِین».
ترجمه
امّا بعد، اى مردم عراق! شما به زن باردارى مى مانید که در آخرین روزهاى دوران حملش، جنین خود را ساقط کند و با این حال قیّم و سرپرستش نیز بمیرد و بیوگى او به طول انجامد (سپس از دنیا برود) و میراثش را دورترین بستگانش ببرند (چراکه نتوانست فرزند سالمى به دنیا آورد). آگاه باشید! به خدا سوگند! من به میل خود، به سوى شما نیامدم; بلکه حوادث اضطرارى مرا به طرف شما حرکت داد. به من خبر رسیده است که (بعضى از شما) مى گویید: «على خلاف مى گوید»، خدا شما را بکشد! به چه کسى دروغ بستم؟ آیا به خدا، حال آنکه نخستین مؤمن به او بوده ام; یا به پیامبرش؟ حال آن که نخستین تصدیق کننده او بوده ام.
نه به خدا سوگند! این گونه نیست (که منافقان کوردل مى پندارند) بلکه آنچه گفته ام واقعیتى است که شما از آن غایب بودید (بلکه) اهل درک آن نبودید. مادرِ آن گوینده به عزایش بنشیند! اگر آنها ظرفیت مى داشتند، اینها پیمانه اى بود (از علوم و دانشها و معارف والا) که رایگان در اختیارشان قرار مى گرفت. «و به زودى خبر آن را خواهید دانست».
1. شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، جلد 6، صفحه 136.
