جنگ در عصر و زمان ما، علم یا علوم پیچیده اى است که براى فراگرفتن بخشى از آن، باید سالها در پاى درس استاد نشست و در میدان، تمرین نمود و بدون آگاهى از این علوم، نه کثرت نفرات مشکلى را حل مى کند و نه تنوّع و پیشرفتگى سلاحهاى جنگى; و درست به همین دلیل مسلمانان جهان براى دفاع از مکتب و کشور و منافع خود، باید آخرین تعلیمات و تجربیّات را در زمینه فنون مختلف جنگ فرا گیرند و این از «واجبات کفاییّه» و گاه از «واجبات عینیّه» است.
بى شک در گذشته نه سلاحها این گونه پیچیده بود و نه فنون جنگ تا این حد گسترده و پیچیده; با این حال جنگ در آن زمان ها نیز فنون و آداب زیادى داشت که امام(علیه السلام) در جمله هاى کوتاه و پر معناى بالا به قسمتى از دقایق و ظرایف آن اشاره فرموده است، که به خوبى نشان مى دهد تا چه حد داراى سابقه و تجربه و آگاهى بوده است، به خصوص امام(علیه السلام) روى انگیزه هاى سربازان براى جنگ، تکیه مى کند; همان چیزى که حرف اوّل را در میدان هاى جنگ مى زند. بدون تردید، ترس از مسؤلیّت هاى الهى و حفظ آرامش (این دو اصلى که امام در آغاز خطبه به آن اشاره فرموده است) نقش بسیار مهمى در پیروزى بر دشمن دارد.
ممکن است کسانى تصوّر کنند، تعلیم این فنونِ دقیق جنگى، سبب خونریزى بیشترى در میدان جنگ مى شود و این درست چیزى است که از همه تعلیمات جنگى در اسلام، خلاف آن استفاده مى شود; زیرا تعلیمات جنگى اسلام بر این اصل تکیه دارد که خون انسانها کمتر ریخته شود.
ولى با توجّه به یک نکته روشن مى شود که تعلیمات این خطبه نیز، در همان مسیر است; زیرا اگر مسلمانان آنچنان از فنون نبرد آگاه باشند که در یک حمله کوتاه و برق آسا محکمترین ضربات را بر پیکر لشکر دشمن وارد کنند، زمان جنگ کوتاه مى شود و طبعاً خون کمترى ریخته مى شود. بنابراین، تعلیمات فوق نیز در همان راستا است.
اضافه بر این، ممکن است دشمن با آگاهى از قوّت و قدرت و جنگ آورى سپاه اسلام، به سرعت تسلیم گردد و از درِ صلح در آید که آن هم به خونریزى کمتر، کمک مى کند.
