در سخن بالا اشاره به یکى از شرایط مهم امر به معروف و نهى از منکر شده است و آن احتمال تأثیر است. حضرت مى فرماید: «با طلحة ملاقات مکن! که مردى سرکش و نفوذ ناپذیر است، ولى با زبیر ملاقات کن که انسانى نرمخو و طبعاً نفوذپذیر است.»

بدیهى است که نیروى انسان هر چه باشد، محدود است و باید این نیرو در جایى مصرف گردد که احتمال اثر باشد.

آنجا که احتمال تأثیر نیست نباید نیروها را به هدر داد و بى نتیجه مشت بر سندان کوبید، ولى در صورت احتمال اثر نیز نباید در انتظار یقین نشست و گفت چون یقین بر اثر نیست نباید اقدام کرد! نه علم بر اثر شرط است و نه در صورت یقین به عدم تأثیر وظیفه اى داریم.

هرگاه این شرط با شروط دیگر مانند شناخت معروف و منکر و عدم وجود خطر همراه گردد، وظیفه امر به معروف و نهى از منکر قطعى مى شود.

این نکته نیز قابل توجه است که بسیارى از انسانها داراى خوهاى حیوانى هستند و هر کدام شباهتى به یکى از حیوانات دارند. بعضى مانند روباه و بعضى مانند گرگ درنده اند و بعضى مانند شیر شجاعند و بعضى مانند خوک شهوتران و شکم پرستند و بعضى مانند گاو نادانند و... در سخن بالا امام (علیه السلام)«طلحه» را به گاو سرکشى تشبیه مى کند که در مقابل حق تسلیم نمى شود و در تشخیص واقعیتها گرفتار خطا و اشتباه است و وقتى به سراغ کارهاى سخت مى رود آن را آسان مى انگارد و سرانجام شکست مى خورد.

* * *