سوره هاى حجر ـ نحل
سوره حجر
این سوره، در «مکّه» نازل شده و داراى 99 آیه است
هدفهائى که در این تفسیر تعقیب مى شود
چشم ها از سراسر جهان به اسلام دوخته شده، مى خواهند اسلام را از نو بشناسند...حتى خود مسلمانان!. و این به دلایل مختلفى است که از جمله «انقلاب اسلامى کشور ما» و «جنبش هاى اسلامى در نقاط مختلف دیگر جهان» را مى توان نام برد، که افکار همه، مخصوصاً نسل جوان را تشنه شناخت هر چه بیشتر اسلام ساخته است.
و براى شناخت اسلام هر کس مى داند نزدیک ترین راه و مطمئن ترین وسیله، غور و بررسى بیشتر در متن قرآن مجید کتاب بزرگ آسمانى ما است.
اما از سوى دیگر قرآن این کتاب عظیم و پرمحتوا، همانند کتب عادى، داراى یک بعد نیست، و به اصطلاح «بطون» مختلفى دارد، و در درون هر بطنى، بطن دیگر نهفته است.
و به تعبیر دیگر هر کس به مقدار عمق فکر خویش و به اندازه فهم و آگاهى و شایستگى اش از قرآن استفاده مى کند، بى آن که عمق کرانه هاى آن بر کسى ـ جز ائمه معصومین(علیهم السلام) ـ آشکار باشد، ولى مسلماً هیچ کس از کنار چشمه قرآن محروم باز نمى گردد!
با توجه به آنچه گفته شد نیاز به تفسیرهائى که مرکز پیوند افکار دانشمندان و محققان اسلامى است، و مى تواند راه گشاى اسرار مختلف قرآن گردد، کاملاً روشن است.
اما کدام تفسیر؟ و کدام مفسّر؟... آن تفسیر که آنچه قرآن مى گوید بازگو کند، نه آنچه خود مى خواهد و مى پسندد.
مفسّرى که خود را در اختیار قرآن بگذارد، و از مکتبش درس فرا گیرد نه آن کس که «نا آگاه» و یا «آگاهانه» با پیش داوریهایش مى کوشد در برابر قرآن «استاد» باشد و نه «شاگرد».
* * *
البته مفسران بزرگ و محققان عالى قدر اسلام از نخستین قرون اسلامى تا کنون تلاش ها و کوشش هاى بسیار ارزنده و شایان تقدیرى در این زمینه کرده اند و در عربى و فارسى و زبان هاى دیگر تفسیرهاى فراوانى نگاشته اند که در پرتو آن به گوشه اى از شگفتى هاى این کتاب بزرگ آسمانى مى توان راه یافت (شَکَرَ اللّه سَعْیَهُمْ).
ولى این نکته نیز قابل ملاحظه است که با گذشت زمان «مسائل تازه اى» براى مردم حق طلب و حقیقت جو مطرح مى شود، و «سؤالاتى» از برخورد و تضاد مکتب ها، و گاه از وسوسه هاى منافقان و مخالفان، و زمانى در چگونگى تطبیق تعلیمات این کتاب بزرگ و آسمانى بر نیازهاى زمان، پیش مى آید که باید تفسیرهاى امروز پاسخ گوى آنها باشند.
و از سوى دیگر تفسیرها همه نباید مجموعه اى از اقوال گوناگون و بحث هاى پیچیده و غیرقابل درک براى عموم باشد بلکه امروز تفسیرهائى لازم است که همچون خود قرآن جنبه همگانى داشته باشد و تمام قشرها اعم از «فضلاء» و «توده مردم» بتوانند از آن استفاده کنند(بى آن که از ارزش و عمق بحث ها کاسته شود).
* * *
توجه به این امور سبب شد که گروهى از ما بخواهند که به نوبه خود دست به تألیف تفسیرى بزنیم به این امید که این نیازها را برطرف سازد، و چون این کار سنگین بود جمعى از اهل فضل را که همسفران خوبى در این راه طولانى و پرفراز و نشیب بوده و هستند به کمک و همکارى دعوت شدند تا با تشریک مساعى این مشکل حل شود، این کار بحمد اللّه قرین موفقیت شد، و محصولى داد که با استقبال فوق العاده همه قشرها مواجه گردید، به طورى که در اکثر نقاط مردم در سطوح مختلف به این تفسیر روى آوردند و مجلدات آن که تا کنون به ده جلد رسیده(و این یازدهمین جلد آنست) کراراً چاپ و منتشر شده است «و خدا را بر این موفقیت سپاس مى گوئیم».
* * *
در مقدمه این جلد لازم است نظر خوانندگان عزیز را به چند نکته جلب کنم:
1 ـ کراراً سؤال مى کنند مجموع این تفسیر در چند جلد تمام خواهد شد؟ در جواب باید بگویم: ظاهراً از بیست جلد کمتر و از بیست و چهار جلد بیشتر نخواهد بود!
2 ـ کراراً مى گویند چرا مجلدات تفسیر با فاصله زیاد زمانى منتشر مى شود؟
باید توجه داشت ما نهایت کوشش رادر سرعت بخشیدن به کار داریم و حتى در سفر وحضر، گاهى در تبعیدگاه، و گاهى در بستر بیمارى، آن را ادامه داده ایم، اما از آنجا که نمى توان نظم و عمق مباحث را فداى سرعت عمل نمود باید کارى کرد که میان این هر دو تا آنجا که ممکن است جمع شود، و از سوى دیگر مشکلات فوق العاده چاپ و تهیه کاغذ و مانند آن را(مخصوصاً در زمان جنگ) نباید از نظر دور داشت که آن هم یک عامل مهم تأخیر بوده است.
3 ـ گاهى مى پرسند اگر این تفسیر به قلم افراد مختلف تهیه گردد هماهنگ نمى تواند باشد.
در پاسخ مى گویم: در آغاز کار تا اندازه اى چنین بود، ولى به زودى براى تأمین همین هدف، بر آن شدیم که قلم تفسیر همه جا از اینجانب باشد و دوستان در جمع آورى مطالب کمک کنند. آنها نیز هر کدام کار خود را قبلاً به طور انفرادى انجام مى دهند و یادداشت هاى لازم را تهیه مى کنند ولى بعداً در جلسات دسته جمعى که با هم داریم هماهنگى لازم ایجاد مى گردد تا هیچگونه نوسانى در بحث ها و طرح مسائل گوناگون و سبک تفسیر پیدا نشود و همه یکدست و یکپارچه و منسجم باشد.
امیدوارم بتوانیم براى تعمیم منفعت بیشتر، این تفسیر را به زبان عربى و حتى زبان هاى دیگر ترجمه کنیم تا دیگران نیز بتوانند از آن بهره گیرند (این پیشنهاد از سوى خوانندگان عزیز نیز مطرح شده است).
* * *
خداوندا! چشم ما را بینا و گوشمان را شنوا و فکرمان را صائب و زاینده و کارساز فرما، تا بتوانیم به عمق تعلیمات کتابت راه یابیم و از آن چراغ پرفروغى براى خود و دیگران فراهم سازیم.
خداوندا! آتش هائى که دشمنان انقلاب ما خصوصاً، و دشمنان اسلام عموماً پیرامون ما برافروخته اند و فکر ما را دائماً به خود مشغول داشته است، در پرتو مجاهدت هاى پیگیر و سعى و تلاش بى امان این امت اسلامى، خاموش بگردان تا یک جا دل را به تو بندیم و در راه تو و خدمت به بندگان مستضعف تو گام برداریم.
بار الها! به ما توفیق و عمر مرحمت فرما که بتوانیم این تفسیر را به پایان بریم و این خدمت ناچیز را به آخر برسانیم و یک جا به پیشگاهت تقدیم داریم. (اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدِیْرٌ)
قم حوزه علمیه ـ ناصر مکارم شیرازى
2 / 7 / 1360
ذى حجه / 1401
« شهیدى از یاران عزیز تفسیر نمونه»
چنان که مى دانید و مى دانیم، دشمن زخــم خورده انقلاب اسلامى ایران دست به یکى از هولناک ترین جنایات زد، و با بمب گذارى در دفتر مرکزى حزب جمهورى اسلامى، بیش از هفتاد و دو نفر از روحانیین برجسته و شخصــیت هاى مهم مملکتى را شـهـیــد ساخت، و در زمره این شهیــدان مرحــوم حجة الاسلام حاج سیّد نور اللّه طباطبائى(قدس سره) از همکاران عزیز تفسیر نمونه بود، که نمایندگى مجلس شوراى اسلامى را نیز بر عهده داشت.
او مردى مصمم، شجاع و با استقامت، فاضل، متدین با ایمان و پر عاطفه بود و گرمى و صفاى خاصى داشت.
ما جاى او را در جمع دوستان تفسیر نمونه همواره خالى مى بینیم، خدایش غریق رحمت کند، و با شهیدان بدر و اُحد و میدان جانبازى کربلا محشور دارد، و به همه ما توفیق دهد که راه آنها را تا پیروزى کامل بر قدرت هاى اهریمنى جهانخوار شرق و غرب و برافراشتن پرچم اسلام در همه جهان، ادامه دهیم.(1)
آمِیْنَ یا رَبَّ الْعالَمِیْنَ
قم حوزه علمیه ـ ناصر مکارم شیرازى
8 شهریورماه 1360
* * *
1 ـ هم اکنون که تصحیح این جلد پایان مى گیرد بیش از بیست و دو سال از این واقعه گذشته است، و به حمد اللّه جمهورى اسلامى هشت سال دفاع مقدس را با سربلندى به پایان برده، صدّام، زمامدار حزب بعث به دست نیروهاى اشغالگر آمریکا و انگلیس اسیر گردیده، و منافقین کوردل که حادثه «حزب جمهورى» را به وجود آوردند در کشور عراق در به در شده و بى پناه مانده اند تا آینده چه پیش آید. (25 / 9 / 1382)
محتواى سوره حجر
سوره «حجر» بنا بر مشهور میان مفسران از سوره هاى «مکّى» است، و بنا به نقل «تاریخ القرآن» از «فهرست ابن ندیم» در پنجاه و دومین سوره اى است که در سرزمین «مکّه» بر پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نازل شده است و مجموع آیات آن به اتفاق همه مفسران 99 آیه است.
به همین دلیل، آهنگ و لحن سوره هاى «مکّى» کاملاً در آن منعکس است ، زیرا همانگونه که سابقاً گفته ایم سوره هاى «مکّى» بیشتر، روى چند موضوع تکیه مى کند: «معارف اسلامى» مخصوصاً توحید و معاد، «انذار» مشرکان و گنهکاران و ستمگران، و روى درسهاى عبرتى که در تاریخ پیشینیان وجود داشته است.
لذا مى توان محتواى این سوره را در هفت بخش خلاصه کرد:
1 ـ آیات مربوط به مبدأ عالم هستى و ایمان به او از طریق مطالعه در اسرار آفرینش.
2 ـ آیات مربوط به معاد و کیفر بدکاران.
3 ـ اهمیت قرآن و عظمت این کتاب آسمانى.
4 ـ داستان آفرینش آدم و سرکشى «ابلیس» و سرانجام کار او، و به عنوان یک هشدار و بیدار باش، به همه انسانها!
5 ـ اشاره به سرگذشت اقوامى همچون قوم لوط و صالح و شعیب، براى تکمیل این هشدار.
6 ـ انذار و بشارت و اندرزهاى مؤثر و تهدیدهاى کوبنده و تشویق هاى جالب.
7 ـ دعوت از پیامبر به مقاومت و دلدارى او در برابر توطئه هاى شدید مخالفان که مخصوصاً در محیط «مکّه» بسیار زیاد و خطرناک بود.
نام این سوره از آیه هشتاد که درباره «اصحاب حِجر» (قوم صالح) سخن مى گوید، انتخاب شده است، چرا که در این سوره پنج آیه درباره اصحاب حِجر است، و تنها سوره اى است که از قوم صالح به عنوان اصحاب حِجر نام مى برد، که شرح آن در تفسیر آیات 80 تا 84 ـ به خواست خدا ـ خواهد آمد.
* * *
